مهمترین عوامل خسارت زا در مزارع کشت ذرت

شرایط نامساعد محیطی و مدیریت اشتباه و یا ناکارآمد محصول دو عامل اصلی در کاهش عملکرد ذرت هستند، اما عوامل دیگری همچون رطوبت شدید، تنش گرمایی، عملیات مزرعه با تاخیر، شرایط خاک، علف های هرز، بیماری ها، آفات و خسارت باد که در ادامه به آنها می پردازیم باعث خسارات جدی به گیاه و محصول نهایی ذرت می شوند. با تامین تجارت توانا همراه باشید تا با مهمترین عوامل خسارت زا در مزارع کشت ذرت آشنا شوید.

مهمترین عوامل خسارت زا در مزارع ذرت

1- آفات ذرت

• کرم برگ‌ خوار پاییزه

کرم برگ‌ خوار (Spodoptera frugiperda) که به آن کرم سبز نیز گفته می‌ شود، آفتی فراگیر با سرعت انتشار بالا است و در زمره حشرات مهم و آفت زا قرار دارد، به خصوص در مزارع ذرت، سورگوم. این آفت عمدتاً در مرحله 2 تا 4 برگی گیاه ذرت ظهور می نماید و  لاروها در مراحل اولیه رشد بوته ذرت و حتی در مراحل رشد کامل بوته، با تغذیه از برگ ها سبب ایجاد سوراخ در آنها می شوند.

سپس وارد محل غلاف برگ های ذرت شده و با تغذیه از آن، موجب خسارت می گردند. در شرایط مساعد، جمعیت این آفت افزایش می یابد که در نتیجه با از بین بردن تمامی برگ ها خسارت وارده بسیار شدید شده و گاهی تجدید کشت ضروری می شود. در حال حاضر کرم برگ‌خوار ذرت یکی از آفات مهم ذرت تابستانه در استان خوزستان و کرمانشاه است. اقدامات کنترل در مزارع شامل استفاده از حشره‌کش‌ ها، کنترل بیولوژیکی و تنظیم مناسب کشت میزبان‌های زراعی می‌شود.

• کرم‌ مفتولی ذرت (wireworm)

کرم مفتولی در مقیاس جهانی یکی از آفات رایج در کشاورزی است و طی دوره رشد لاروی خود، از بذور و جوانه‌ های تازه سبز شده، ریشه نازک و مویین گیاهان از جمله گندم، هویج، ذرت، کاهو، گوجه فرنگی، چغندر قند، توتون، تره فرنگی، جو و پنبه تغذیه نموده و سبب افت شدید کیفیت محصول می‌ شوند. خساراتی که کرم مفتولی در محصول ذرت ایجاد می‌ کند، در اثر تغذیه لاروها از دانه ذرت اتفاق می‌افتد. این کرم‌ ها داخل بذر ذرت را می‌ خورند و تنها پوشش دانه بر جای می‌ ماند.

همچنین ممکن است در بخش‌ های مختلف ریشه و ساقه گیاهان جوان ذرت تونل زده و موجب توقف رشد و پژمردگی برگ‌ ها شوند. هنگامی که گیاهان جوان هستند و هوا رو به سردی می‌ گذارد، احتمال خسارت بیشتر است و باعث می‌شود فرآیند سبز شدن دانه، کند شود. آفت ‌زدگی گیاهان توسط کرم های مفتولی در نواحی از زمین‌ های کشاورزی که خاک زیاد مرطوب می‌ ماند، بیشتر اتفاق می‌ افتد.

• کرم‌ طوقه بُر (Cutworms)

کرم های طوقه بُر که عامل قطع شدن نهال های ذرت در نزدیکی سطح خاک است، به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای هستند و طی روز در خاک پنهان می‌ شوند و شب از گیاه تغذیه می‌ کنند. لاروهای جوان ابتدا از علف های هرز و یا در صورت وجود از گیاهان جوان ذرت تغذیه می کنند و سوراخ های ریز و نامنظم در برگ ایجاد می کنند. لاروهای بزرگتر ممکن است ساقه را به طور کامل قطع کنند که می تواند سبب پژمردگی و مرگ گیاه شود. در اثر حمله لاروهای آفت به بوته ذرت از محل طوقه یا کمی پایین تر در اوایل رشد، بوته پژمرده شده و می افتد.

4- عوامل خوابیدگی (ورس) بوته ذرت 

ذرت معمولاً از خوابيدگی ناشي از ريشه يا ساقه صدمه می بيند. خوابيدگي ريشه بيشتر به عوامل محيطي از قبيل بارندگی سنگين توأم با باد يا عوامل مديريتي از قبيل تراكم بالاي بوته است، در حاليكه شكستگي ساقه اغلب با ويژگي هاي ژنتيكی از قبيل حساسيت به آفات و بيماري ها مرتبط می باشد. اثر خوابيدگي بوته ذرت روي عملكرد، بستگي به زمان وقوع آن دارد و مدت زمانی كه بلال ها با خاک در تماس بوده، منجر به پوسيدگی يا جوانه زدن آنها گردد. تراکم زیاد کاشت، حاصلخیزی زمین، نوع رقم و آفات مهمترین عوامل ورس بوته ذرت هستند.

• تراکم زیاد

در رابطه با تراکم زیاد کاشت، اگر تعداد بوته ها در هکتار بیش از حد معمول بوده باشد، به علت عدم امکان نفوذ نور کافی به پای بوته ها و عدم تشکیل انساج چوبی در قسمت طوقه ذرت، این قسمت زرد و ضعیف شده و قادر نخواهد بود که ساقه بزرگ و سنگین را نگهداری نماید. چنین ساقه هایی در اثر بادهای سنگین شکسته، جریان مواد غذایی به دانه ها و گیاه نرسیده و در نتیجه مقدار محصول کاهش می یابد.

• حاصلخیزی زمین

اگر زمین از نظر مواد غذایی مخصوصاً ازت غنی باشد، امکان ورس بیشتر می شود. زیرا ازت باعث افزایش اندام های هوایی ذرت شده و از طرفی نور کمتر به قسمت طوقه گیاه می رسد.

• شرایط نامساعد آب و هوایی

دمای بالا، خشکی یا رطوبت زیاد، وجود باد شدید و سایر عوامل محیطی نامساعد نیز می‌ تواند باعث ضعف و افتادن ساقه‌ های ذرت شود.

• خاک

خاک و شرایط پرورش گیاه ذرت می‌ تواند بر رشد و تثبیت ساقه‌ ها تأثیر بگذارد. خاک مناسب برای رشد ذرت باید دارای ساختار خوب، زهکشی مناسب و تأمین رطوبت متعادل باشد. نقص در هر کدام از این عوامل می‌ تواند باعث ضعیف شدن ساقه‌ های ذرت و افتادن آنها شود.

• نوع رقم

بعضی ارقام به علل ژنتیکی و مورفولوژیکی به ورس حساس می باشند.

• آفات و بیماری ها

حملات بیماری‌ ها و آفات مختلف نیز می‌ تواند به ضعف و افتادن ساقه‌ های ذرت منجر شود. بعضی آفات از جمله کرم طوقه بُر نیز به نوبه خود باعث ورس می شود. جهت جلوگیری از ورس ضمن انتخاب تراکم مناسب به منظور استحکام بیشتر ساقه ها، بهتر است از کودهای پتاسه به خصوص فسفات پتاس استفاده شود. ذکر این مطلب نیز حائز اهمیت است که عواملی همچون استفاده نادرست از کودها، نقص در نور، ناپایداری pH خاک و مشکلات دیگر در فرآیند کشت و پرورش گیاه می‌ تواند سبب ضعف و افتادن ساقه‌ های ذرت شود.

5- تنش خشکی و گرما

تنش خشکی و گرما در تمامی مراحل دوره رشد ذرت، عملکرد دانه را تحت تاثیر قرار می دهد. غالبا این دو تنش با همدیگر اتفاق می افتند و نمی توان آنها را از یکدیگر تفکیک کرد. اما ابعاد دقیق این خسارت و اثر آن بر عملکرد دانه کاملا مشخص نیست اما به طور کلی کمبود رطوبت خاک باعث پژمردگی و لوله ای شدن برگ گیاهان می شود. در گیاهان جوان که از نظر ازت کمبودی ندارند، در صورت کاهش رطوبت خاک و خشکی هوا برگ ها لوله ای می شوند و در گیاهان مسن باعث ظهور علائم کمبود می شود. حتی در شرایط ازت کافی، رشد گیاه شدیداً کاهش یافته، نقاط و لکه های مرده در در قسمت های کناری و در زیر برگ ها مشاهده می شود. بسترهای نرم و زمین هایی که خوب تهیه نشده باشند، در صورت خشک بودن قسمت های سطحی آن، جوانه ها، حتی در صورت نبودن عامل پوسیدگی طوقه از بین می روند و یا اصلا به وجود نمی آیند.

در نهایت تنش خشكی و كم آبياری رايج ترين نوع عامل محدود كننده توليد ذرت است. خشكی در كليه مراحل رشد ذرت ايجاد خسارت می نمايد. از مرگ گياهچه های جوان در اوايل رشد گرفته تا كاهش تراكم بوته، كاهش برگ و به دنبال آن جذب كمتر نور و افت عملكرد. ذکر این نکته الزامی است که در دوره گلدهی كه ذرت شديدا به تنش خشكی حساس است، اگر خشكی حادث شود، عملكرد ذرت به شدت تحت تأثير قرار می گيرد. در طی پر شدن دانه، اثر اصلی خشكی بصورت كاهش اندازه و وزن دانه خواهد بود. 

6- رطوبت زیاد

رطوبت نسبی هوا از دیگر عوامل مهم بر عملکرد ذرت محسوب می شود. در خاک های زهدار، به علت کمبود اکسیژن و نرسیدن آب به ریشه ها، ابتدا برگ های پایین گیاه زرد شده و سپس از بین می روند، رشد و نمو ریشه های ثانویه شدیداً تحت تأثیر قرار گرفته و رشد آنها متوقف می شود. گیاه ذرت در حالت کلی تا ارتفاع 24 سانتی متری نسبت به رطوبت بیشتر خاک بسیار حساس است و بهترین رطوبت نسبی از زمان تشکیل تارهای ابریشمی تا شیری شدن دانه بین 40 تا 80 درصد و از مرحله شیری شدن تا رسیدن کامل دانه بین 30 تا 50 درصد می باشد.

رطوبت خاک نیز باعث تولید پنجه و تشکیل ساقه های فرعی در ذرت می شود. علاوه بر خصوصیت وراثتی، تحت تأثیر عوامل دیگری همچون تراکم کاشت پایین و ازت زیاد قرار می گیرد. تولید پنجه در ذرت یک صفت نامطلوب به حساب می آید، زیرا علاوه بر استفاده از آب، نور، مواد غذایی یا اصلاً تولید خوشه نمی کنند و یا در صورت تشکیل یا ضعیف بودن یا در کنار گل آذین نر تشکیل می شوند.

7- سفت شدت سطح خاک

در مناطقی که باران تند و با شدت بیشتری می بارند، بر اثر برخورد با سطح خاک (مخصوصاً در خاک های بافت ریز) باعت سفت شدن سطح آنها شده و در نتیجه خروج گیاهچه ذرت با مشکل مواجه می شود.

8- خسارت پرندگان

در بسیاری از مناطق، خسارت پرندگان بر گیاهان ذرت، مخصوصاً در ذرت هایی که خوشه آنها به طور راست بر روی گیاه مادر قرار گرفتند و انتهای خوشه نیز بدون پوشش است، بسیار حاد می شود. حفاظت محصول از خسارت پرندگان اغلب از طریق ادوات و دستگاه هایی که آنها را ترسانیده و دور می سازند، امکان پذیر است.

و سخن آخر…

بررسی ها نشان داده است که شرایط محیطی برای کشت و تولید ذرت در ایران مناسب می باشد، اما عملکرد آن در این سال های اخیر بیشتر بدلیل عدم مدیریت صحیح مزارع ذرت دارای نوسانات شدید بوده است. از سوی دیگر به دلیل محدودیت منابع آب در کشور و نیاز به سرمایه گذاری در امور زیربنایی جهت افزایش سطح زیرکشت و تولید ذرت، مدیریت صحیح زراعی در مراحل کاشت، داشت و برداشت جهت رسیدن به حداکثر محصول با کیفیت مطلوب و سالم را ضروری می نماید.