پیشگیری و مدیریت بیماری های گیاهی حتی قبل از کاشت، با بررسی سلامت خاک منطقه کشت و انتخاب محصول آغاز می شود. برای تشخیص صحیح بیماری های گیاه و محصول، کشاورز و باغبان باید دانش پیش زمینه ای در مورد محصول خود، بیماری های گیاه و سایر مشکلاتی که گیاه به آن مستعد است، بیماری های پس از برداشت محصول و شرایط اقلیمی منطقه کاشت داشته باشد. این مقاله اطلاعاتی در زمینه آشنایی و پیشگیری از بیماری های گیاهی و محصول با راه حل های حرفه ای و بیماری های پس از برداشت محصولات کشاورزی و حل مشکلاتی که ممکن است برای گیاه و محصول رخ دهد را شرح می دهد.
چنین اطلاعاتی می تواند به جلوگیری از تشخیص نادرست که ممکن است منجر به استفاده غیر ضروری از آفت کش ها، اتلاف زمان و هزینه و ادامه زوال گیاه شود، کمک کند.
تعریف بیماری های گیاهی
بیماری گیاهی به عنوان نقص در عملکرد گیاه در پاسخ به تحریک مداوم توسط یک عامل عفونی که به عنوان یک پاتوژن نیز شناخته می شود، تعریف می شود. یک بیماری گیاهی می تواند انواع مختلفی از علائم را ایجاد کند که ممکن است بر توانایی گیاه در عملکرد یا رشد مطلوب تأثیر بگذارد.
بیماری‌های گیاهی می‌توانند به واسطه باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و عوامل دیگری از جمله کمبود عناصر تغذیه ای و شرایط نامساعد محیطی ایجاد شوند. این عوامل باعث خسارت به گیاهان شده و باعث کاهش عملکرد و حتی مرگ گیاه نیز خواهند شد.
تشخیص بیماری های گیاهان
گاهی اوقات تشخیص یک بیماری می تواند دشوار باشد و تمایز بین بیماری و یک عامل غیر زنده، برای ایجاد یک برنامه مدیریتی موثر در پیشگیری از بیماری های گیاهی بسیار مهم است. عوامل ایجاد بیماری های گیاهی، زنده یا غیرزنده هستند و درک تفاوت بین این دو عامل در ایجاد بیماری، برای تشخیص علت آسیب گیاه بسیار مهم است. عوامل غیرزنده ایجاد کننده بیماری های گیاه شامل انتخاب نامناسب مکان کشت، عدم تعادل مواد مغذی، تنش آبی، روش آبیاری یا هرس نامناسب و .. است. در بسیاری از موارد، اگر بتوانید علت اصلی مشکلات گیاه را برطرف کنید، روند بیماری خنثی شده و گیاه می تواند سلامت و قدرت خود را برای مقاومت در برابر چنین مشکلاتی بدست آورد.
یک بیماری تنها زمانی رخ می دهد که سه حالت وجود داشته باشد:
- یک پاتوژن یا میکروارگانیسم ایجاد کننده بیماری، مانند یک باکتری یا قارچ
- گیاه میزبان حساس
- شرایط محیطی مساعد برای توسعه بیماری
بهترین رویکرد مدیریتی جهت پیشگیری بیماری های گیاهی، هر یک از سه شرطی است که در بالا ذکر شد. احتمال ابتلا به بیماری در یک گیاه مقاومت را تا حد زیادی به حداقل می رسد، بنابراین انتخاب گیاه می تواند یک عامل کلیدی در مدیریت بیماری باشد. در نهایت، شرایط محیطی باید برای بروز بیماری مساعد باشد. این شرایط باعث گسترش پاتوژن شده و در عین حال قدرت گیاه را کاهش داده و مستعد عفونت می کند.
راه حل های مدیریتی پیشگیری بیماری های گیاهی
۱- تقویت گیاهان
پیاده سازی اصول کاشت و داشت اصولی گیاهان با تغذیه صحیح گیاه، کاشت گياهان در فواصل مناسب، آبيارى به موقع، دفع علف هاى هـرز می تواند در پیشگیری و کنترل بیماری موثر باشد. از سوی دیگر گياهان در شرايط ایمن و مطلوبی رشد و پرورش یابند و در برابر عوامل بيماریزا مقاومت بيشترى بدست آورند.
۲- کنترل نظارتی
یک رویکرد نظارتی برای مدیریت بیماری‌های گیاهی، اغلب بر اساس حذف یا استفاده از قرنطینه برای جلوگیری از گسترش بیماری به مزارع کشت دیگر است. پاتوژن و میزبان با هم تکامل می یابند، به این معنی که در طول زمان، هر یک بر تکامل دیگری تأثیر می گذارد. تکامل همزمان اجازه می دهد تا مقداری مصونیت ذاتی در جمعیت میزبان ایجاد شود، تا یک بیماری آن را از بین نبرد. هنگامی که یک پاتوژن جدید به یک منطقه وارد می شود، گیاهان بومی ممکن است هیچ دفاعی در برابر آن نداشته باشند. به طور مشابه، یک آفت معرفی شده، شکارگر طبیعی در منطقه ندارد، تا بتواند جمعیت خود را کنترل کند. به این دو دلیل، آفات می توانند تأثیر عمیق و مخربی بر اکوسیستم داشته باشند.
۳- کنترل ژنتیکی
اصلاح نژاد برای مقاومت در برابر بیماری از ژنتیک برای جلوگیری از بیماری استفاده می کند. مقاومت به توانایی حذف یا غلبه بر عفونت توسط یک پاتوژن خاص اشاره دارد. بسیاری از گیاهان زراعی و گونه‌های گیاهان زینتی برای مقاومت در برابر بیماری‌ها پرورش داده می‌شوند و رقم یا واریته جدیدی ایجاد می‌کنند که عملکرد بهتری را ارائه می‌دهد. کشاورزان و باغبانان می توانند از بذور هیبرید مقاوم به آفات و بیماری ها جهت کشت محصول خود استفاده کنند تا بتوانند در برابر بیماری های رایج مقاومت کنند.
با این حال، به خاطر داشته باشید که گیاهی که به یک بیماری مقاوم است ممکن است به شدت در برابر بیماری های دیگر یا مشکلات آفات حساس باشد. از سوی دیگر، در صورت وجود تنش های محیطی که مکانیسم دفاعی گیاه را محدود می کند، مقاومت گیاه نیز ممکن است از بین برود.
۴- ضدعفونی خاک
ضدعفونی خاک اساساً فرآیند از بین بردن آفات مضر، علف های هرز و پاتوژن های بیماریزا با حداقل تداخل در ساختار خاک مزرعه یا باغ قبل از کاشت بذر، به روشی کنترل شده از جمله استفاده از هیدروژن پراکسید، ضدعفونی خاک با آب جوش و آفتابدهی خاک است. با ضدعفونی خاک، یک بستر کشت تمیز برای بذر ها، نهال ها و گیاهان فراهم کرده و سلامت بذرهای جوانه زده یا گیاهان جوان شما را بهبود می بخشد.
ضدعفونی خاک يکى از روش هاى پيشگيرى و کنترل بيمارى در گياهان محسوب می شود. براى ضدعفونى خاک، آن را در معرض تابش اشعه خورشید قرار می دهند و برای جذب بیشتر اشعه خورشید يک يا چند لايه نايلون روى خاک می کشند. که به اين روش آفتابدهی خاک يا سولاريزاسيون می گویند.
۵- ضدعفونی بذر
بذر ها می توانند طیف گسترده ای از پاتوژن ها را داشته باشند، از باکتری هایی مانند E. coli و سالمونلا گرفته تا هاگ های قارچی که باعث ایجاد کپک در خاک یا گیاهچه می شوند. محیط گرم و مرطوبی که بیشتر بذرها در آن جوانه می زنند، نیز محیط مناسبی برای رشد این عوامل بیماری زا است. چند راه متفاوت و موثر برای ضدعفونی بذر وجود دارد.
سه روش معمول توصیه شده و موثر برای ضدعفونی کردن دانه ها پراکسید هیدروژن، هیپوکلریت کلسیم یا سرکه هستند. از آب داغ براى استريل کردن بذر و گاهى پيازها و نهال ها استفاده مى شود. همچنین جهت پيشگيرى از ابتلاى محصول به گياهان انگلى، نظير سس و گل جاليز، از عمل بوجارى برای ضدعفونی بذر استفاده مى شود.
توجه به این نکته ضروری است که هیچ روشی منجر به حذف کامل عوامل بیماری زا نمی شود، اما همه آنها را به میزان قابل توجهی کاهش می دهند. این به این دلیل است که لایه‌های بذر در سطح میکروسکوپی ناهموار هستند و گوشه‌ها و سوراخ‌های کوچک می‌توانند باکتری‌ها یا هاگ‌های قارچی را پنهان کنند.
۶- تناوب و آیش بندی
آیش بندی و تناوب زراعی یکی از اصول بسیار مهم و اساسی در تولید محصولات زراعی و باغی می باشد. با كاشت مداوم یک نوع محصول، عناصر غذایی خاک کاهش می یابند و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی آن را تحت تأثیر قرار خواهند داد. در نهایت خاک دچار فرسایش می‌شود و کیفیت آن پایین می‌آید. بدین جهت با کشت غير مداوم يک محصول می توان در چرخه عامل بيماریزا اختلال ايجاد شود و باعث کاهش چشمگير بيمارى یا از بين رفتن کامل آن شود.
۷- دفع علف های هرز
علف هاى هرز محلى مناسب براى گذراندن چرخه زندگی برخی از عوامل بیماری زا به شمار مى روند و از آنجايى که علف هاى هرز گاهى پس از برداشت محصول نيز در مزرعه يا باغ باقى مى مانند، مى توانند محلى براى زمستان گذرانى و بقاى عامل بيمارى زا باشند. خاک سالم، تغذیه بهینه، تاریخ کاشت مناسب و بهترین شیوه های کشت، توانایی اکثر محصولات را برای مقابله با علف های هرز افزایش می دهد. با این حال، برخی از محصولات ذاتاً به علف های هرز حساس هستند و برای محافظت از آنها در برابر رقابت علف های هرز حتی در بهترین شرایط نیاز به توجه بیشتری دارند.
عواملی که یک محصول را به ویژه در برابر علف های هرز آسیب پذیر می کند، شامل رشد آهسته اولیه و دوره طولانی استقرار است که گزینه های مدیریت علف های هرز را به خاک ورزی و کشت محدود می کند. محصولات باغی چند ساله به کنترل شدید علف های هرز در طی یک یا دو سال اول پس از کاشت نیاز دارند تا با موفقیت تولید شوند. علف های هرز چند ساله مهاجم، مشکلات شدیدی را در تولید محصولات کشاورزی چند ساله ایجاد می کنند. بنابراین، لازم است قبل از کاشت این محصولات، خسارت علف‌های هرز را از طریق انتخاب و آماده سازی زمین کشت به حداقل برسانیم.
راه حل های حرفه ای دفع علف های هرز پیشگیری از بیماری های گیاهی
سایر محصولات حساس به علف های هرز با چرخه زندگی کوتاه تر، مانند توت فرنگی، پیاز، تره فرنگی، سیر، هویج و ازگیل، حداقل تا چند ماه پس از کاشت، اساساً برای رشد و پرورش سالم به بستر کشت عاری از علف های هرز نیاز دارند.
پرورش دهندگان اغلب این محصولات را به دنبال محصولات پوششی از جمله سبزیجاتی مانند سیب زمینی، ذرت، و کلم بروکلی که با علف های هرز بسیار رقابتی هستند، کشت می کنند. بنابراین کنترل علف های هرز و کاهش بانک بذر علف های هرز یا هر دو را تسهیل می کند. برای سبزیجاتی مانند هویج و پیاز، پرورش دهندگان اغلب از کشت آیش برای چند هفته قبل از کاشت استفاده می کنند تا بانک بذر علف های هرز را کاهش دهند.
8- کنترل شیمیایی
در شرایطی، استفاده از سموم شیمیایی مانند قارچ کش ها، باکتری کش ها یا نماتدکش ها برای کنترل بیماری های گیاه ضروری هستند و می بايست به عنوان آخرين روش پیشگیری و کنترل بیماری های گیاه و محصول مورد استفاده قرار گيرد. کنترل شیمیایی می‌توانند بخش مؤثر و ضروری از یک برنامه پیشگیری از بیماری باشند و مهم است که مشکل به درستی شناسایی شود.
از سوی دیگر تعیین کنیم که آیا کنترل شیمیایی در پیشگیری یا حذف عامل بیماری موثر است یا نه. همچنین استفاده صحیح از آن مهم است. به عنوان مثال، قارچ کش ها، مشکلی را که در اثر آسیب حشرات، زهکشی ضعیف یا بیماری باکتریایی برای گیاه ایجاد کرده است، را درمان نمی کنند.
پس از شکست در کنترل شیمیایی بیماری، به دلیل تشخیص نادرست، نمونه گیاهی به کلینیک گیاهپزشکی ارسال می شوند، که اغلب مشخص می شود که علت وقوع بیماری، عامل غیر زنده بوده است. قبل بکارگیری از کنترل شیمیایی بیماری، بایست مشکل گیاه را به درستی تشخیص داد تا از هزینه های غیرضروری و آسیب احتمالی به گیاه و محصول یا محیط جلوگیری شود. استفاده از سموم شیمیایی راه حل طولانی مدتی برای کنترل نیست، زیرا بیماری، پس از از بین رفتن فعالیت سم و مساعد شدن شرایط محیطی عود می کند. لذا و نیاز به یک رویکرد مدیریت طولانی مدت و چند جانبه است.
روش های کنترل شیمیایی بیماری های گیاه و محصول
جهت ضدعفونى بذر، پياز و قلمه مى توان از سمومی مانند ويتاواکس، ويتاواکس تيرام و مانکوزب و براى ضد عفونى خاک از سموم تدخينى مثل متيل برومايد، واپام (VAPAM-متام سديم) استفاده کرد. جهت سمپاشىِ شاخ و برگ گیاه استفاده از قارچ کش ها يا باکتری کش ها به صورت محلول اثرشان بيشتر از مواقعى است که به صورت گردپاشى استفاده شوند. البته گردپاشى در مواقع بارندگى بر محلول پاشى ترجيح دارد.
کنترل بيماری هاى بعد از برداشت محصولات کشاورزی
بیماری‌های پس از برداشت می‌تواند منجر به خسارات قابل توجهی در کیفیت و ارزش اقتصادی میوه‌ها و سبزیجات و در نهایت محصولات کشاورزی در طول حمل و نقل، ذخیره‌سازی و بازاریابی شود. این تلفات می تواند از ۱۰ تا ۵۰ درصد یا بیشتر از کل برداشت متغیر باشد و می تواند عواقب شدیدی برای امنیت غذایی و ثبات اقتصادی داشته باشد. به ویژه در کشورهای در حال توسعه که کشاورزی منبع قابل توجهی از درآمد و تامین مواد غذایی است.
برای پیشگیری یا به حداقل رساندن بیماری پس از برداشت محصولات، از تکنیک‌های مدیریتی مختلفی مانند بهداشت انبارها، مدیریت دما، استفاده از گونه‌های مقاوم، تیمارهای شیمیایی و کنترل بیولوژیکی استفاده می‌شود.
- کنترل زیستی
کنترل زیستی محصولات کشاورزی، یکی از پایدارترین روش های پس از برداشت، برای افزایش ماندگاری میوه‌ها و سبزیجات در نظر گرفته می‌شود. تحقیقات نشان داده شده است که گونه‌های باسیلوس عمدتاً از طریق فعالیت بازدارنده بر رشد پاتوژن‌های گیاهی و همچنین القای مقاومت سیستمیک در گیاهان، دارای ظرفیت کنترل زیستی هستند. گونه های باسیلوس به دلیل توانایی ذاتی آنها در ایجاد مسیرهای ضد استرس در گیاهان، جایگزینی مناسب، ایمن و سازگار با محیط زیست به جای استفاده از قارچ کش ها یا باکتری کش های شیمیایی هستند.
- کنترل ژنتیکی
همچنین توسعه و استفاده از ژنوتیپ‌های مقاوم ابزار مهمی برای پیشگیری از بیماری‌های پس از برداشت در میوه‌ها و سبزیجات است.
- کنترل شیمیایی
در روش کنترل شیمیایی معمولاً ميوه ها و سبزى ها را قبل از انبار کردن در اين قارچ کش ها فرو مى برند. بعضى از مواد مانند گوگرد که در انبار تصعيد مى گردند، به صورت پودر يا کريستال مصرف مى شود. گاهى اوقات کاغذهاى آغشته به مواد شيميايى را به دور ميوه ها مى پيچند. بوراکس و کربنات سديم براى مبارزه با بيمارى انبارى به ويژه بيمارى مرکبات بعد از برداشت بصورت تجارى مصرف می شوند. برخى از مواد ديگر از جمله کاپتان بيشتر براى مبارزه با پوسيدگی هاى انبارى ميوه هاى هسته دار و دانه دار کاربرد دارند.
حفاظت یکپارچه از محصولات کشاورزی
حفاظت یکپارچه محصولات کشاورزی شامل ترکیب راه حل های حرفه ای و روش های اصولی حفاظت از محصولات به منظور پیشگیری از بیماری ها و آفات یا سرکوب آنها می باشد. هدف این است که تا حد امکان به محیط زیست آسیب وارد نشود و عوامل شیمیایی فقط در حد بسیار محدودی مورد استفاده قرار می گیرند.
کنترل یکپارچه محصولات کشاورزی باید شامل سه مرحله متوالی زیر باشد:
- برنامه ریزی روش های کشت و انتخاب گیاهان باید شامل اقدامات پیشگیرانه مانند استفاده از بذور عاری از بیماری و انتخاب گونه های مقاوم به آفات و بیماری ها باشد.
- در طول دوره رشد، محصول باید از نظر سلامت، برنامه تغذیه ای و آبیاری نظارت شود.
- اگر بیماری یا آفتی تهدیدی برای بر محصول محسوب می شود، روش کنترل باید با دقت انتخاب شود. اگر تنها گزینه مبارزه، آفتکش است، یک روش بیولوژیکی جایگزین آن شود. از سموم شیمیایی باید به عنوان آخرین راه حل جهت مبارزه استفاده شود.
اگر قرار است کشاورزی ایمن، سالم و پایدار باشد، داشتن محصولات سالم ضروری است. ما در تامین تجارت توانا با ارائه راهکارهای مدیریتی و راه حل های های حرفه ای در پیشگیری از بیماری با تکیه بر دانش خود و حفاظت یکپارچه گیاه و محصول را از کاشت تا برداشت، تجربه یک کشت موفق و پایدار را برای کشاورزان و باغداران به ارمغان می آوریم.
بدون دیدگاه