به دلیل اهمیت شناخت، پیشگیری و درمان آفات و بیماری های محصولات کشاورزی، این مطلب را آماده کرده‌ایم تا توضیحاتی را راجع به پیشگیری از آفات و بیماریهای محصولات کشاورزی، مدیریت آفات پس از برداشت، بیماریهای پس از برداشت محصولات و راهکارهای تغذیه‌ای گیاهان ارائه دهیم. ما در تامین تجارت توانا سعی کرده‌ایم که در این مقاله به صورت کامل به بررسی علل بروز بیماریهای گیاهی و راه‌های پیشگیری و کنترل آن بپردازیم. ما را تا پایان مقاله همراهی کنید.
طیف وسیعی از علف‌های هرز، آفات جانوری و بیمارگرها عامل کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی در سراسر دنیا هستند. مهمترین مسئله برای مدیریت سودآور بیماری های گیاهی و آفات، تشخیص صحیح و دانستن این سوال که کدام بیماری یا آفت و با چه میزان بروز و شدت رخ خواهند داد، است. بیماری محصولات کشاورزی می‌تواند به واسطه قارچ‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و دلایل مختلفی ایجاد شود. گاهی هم نامساعد بودن محیط برای رشد محصول و همچنین کمبود عناصر تغذیه‌ای، باعث خسارت به محصولات زراعی شود.
این عوامل زنده یا غیر زنده کاهنده محصول، می‌بایست به درستی مدیریت شوند تا اثرات منفی آنها روی تولید مواد غذایی، منسوجات و سوخت کاهش یابد. بنابراین محصولات کشاورزی باید با روش‌های مؤثر، کارآمد و دوستدار محیط زیست، از خسارت بیماری‌ها و آفات محافظت شوند.
اهمیت شناخت بیماریهای گیاهی
پیش‌بینی می‌شود جمعیت دنیا تا سال ۲۰۵۰ به ۹/۱ میلیارد نفر برسد. این افزایش جمعیت نیازمند افزایش سطح تولید مواد غذایی تا ۷۰ درصد بیشتر از سطح فعلی آن می‌باشد. از سوی دیگر آفات و بیماری های گیاهی یک تهدید جدی برای تولید محصولات کشاورزی است. بیماری گیاهان و محصولات کشاورزی باعث کاهش عملکرد و کیفیت آنها شده و در نهایت، خسارت جبران ناپذیری را برای کشاورزان به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر اگر بیماری گیاهان کنترل نشود، می تواند تاثیرات منفی در محیط زیست هم داشته باشد.
برای مثال استفاده بیش از حد از محصولات شیمیایی برای کنترل بیماری های گیاهی، باعث آلودگی آب و خاک و در پی آن آلودگی هوا و آب شهری می شود. از این رو، لازم است که کشاورزان و باغداران با انواع بیماری های گیاهی و آفات محصولات زراعی آشنا باشند و بدانند که راهکار مقابله با آنها چیست.
بنابراین، بررسی و برخورد موثر کشاورزان با این تهدیدات و پیشگیری به موقع، ضروری است. بسته به مساحت زیرکشت محصولات، اینکار می‌تواند دشوار باشد، به ویژه از آنجایی که فهرست بیماری‌ها و آفات زیان آور محصولات کشاورزی بسیار چشمگیر است. از سوی دیگر در صورت عدم تشخیص بیماری یا آفت گیاه یا محصول، مهم است که آزمایشگاه تشخیص گیاهی، پاتوژن عامل بیماری در یک محصول را تأیید کند تا بتوان بیماری را به درستی مدیریت کرد.
بیماری گیاهی چیست؟
به طور کلی، زمانیکه رشد یک گیاه به طور مداوم توسط یک عامل خاص مختل می‌شود، بیمار شده و منجر به یک ناهنجاری فرآیند فیزیولوژیکی می‌شود که ساختار طبیعی عملکرد و رشد گیاه و سایر فعالیتها را مختل میکند.
شرایط و علایم پاتولوژیکی ناشی از اختلال در یک یا چند سیستم حیاتی بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه است. وقوع و شیوع بیماریهای گیاهی بسته به شیوع یک عامل بیماری‌زا، شرایط محیطی و محصولات و واریته‌های کشت شده متفاوت است. برخی از گونه‌های گیاهی بیش از سایرین در معرض شیوع بیماری های گیاهی هستند.
طبقه بندی بیماری های گیاهی
بیماری های گیاهی از نظر ژنتیکی بر اساس ماهیت عامل اصلی آنها طبقه‌بندی می‌شوند، که می‌تواند غیر زنده (که به عنوان غیر عفونی نیز شناخته می‌شود) و زنده (زیستی) باشد. یک ارگانیسم بیماری‌زا مانند ویروس، باکتری، قارچ، مایکوپلاسما، گیاه گلدار انگلی یا نماتد باعث بیماریهای زنده گیاهی می‌شود.
-
بیماری های زنده گیاهی
عاملی که زنده (زیستی) است، می‌تواند در داخل یا روی گیاه میزبان تکثیر شود و از یک میزبان آسیب پذیر به میزبان دیگر سرایت کند. بیماریهای غیر زنده گیاهی به دلیل شرایط نامطلوب رشد مانند دمای بالا، مواد شیمیایی سمی در جو یا خاک و کمبود یا بیشبود مواد غذایی ایجاد می‌شوند.
عوامل بیماریهای زنده که به عنوان عوامل بیماریهای زیستی نیز شناخته می‌شوند، پاتوژن‌های موجود زنده هستند که می‌توانند از میزبانی به میزبان دیگر گسترش یافته و بیماری را منتقل کنند. عوامل ایجاد کننده بیماری عبارتند از:
- باکتری ها
- گیاهان انگلی
- ویروس ها
- قارچ ها
- نماتدها
گیاهان می‌توانند به طور همزمان توسط چندین عامل بیماری‌زا مورد حمله قرار بگیرند. گیاهی که از کمبود مواد غذایی یا عدم تعادل بین رطوبت خاک و اکسیژن رنج می‌برد، غالباً بیشتر مستعد ابتلا به سرایت پاتوژن است و گیاهی که توسط یک بیماری آلوده شده است، اغلب در برابر تهاجم پاتوژن ثانویه آسیب‌پذیر است.
-
بیماری های غیرزنده گیاهی
شرایط محیطی غیر زنده یا مدیریت نامناسب مزرعه نمونه‌هایی از عوامل بیماریهای غیر زنده یا غیر زیستی هستند. آنها به گیاهان دیگر منتقل نمی‌شوند. چند عامل غیر زنده شناخته شده جهانی وجود دارد:
- دمای شدید
- باد
- خشکسالی یا سیل
- رطوبت بیش از حد
- باران مکرر و شدید
- فشرده سازی خاک
- کمبود مواد غذایی
- آبیاری غیر اصولی
- آسیب‌های شیمیایی ناشی از آفت کش‌ها یا نمک‌ها
عفونت‌ها نیز معمولاً توسط آلاینده‌های مضر هوا ایجاد می‌شوند. کارخانه‌های شیمیایی یا متالورژی نزدیک می‌توانند باعث تجمع آنها شوند. این بیماری معمولاً به دلیل ترکیب فیزیکوشیمیایی ناسالم خاک ایجاد می‌شود. عامل دوم اغلب در نتیجه تیمار با علف‌کشی با کیفیت پایین در مزارع است. این مثال‌ها اهمیت کشاورزی پایدار را نه تنها برای حفاظت از محیط زیست، بلکه برای سودآوری کسب‌وکار نشان می‌دهد.
حتی یک رژیم نور نامطلوب می‌تواند تأثیر منفی، به ویژه بر روی گیاهانی که در گلخانه‌ها رشد می‌کنند، داشته باشد. سمومی که توسط قارچ‌ها در خاک منتشر می‌شوند، نیز می‌توانند عامل بیماریهای محصول باشند.
علایم بیماری های گیاهی چیست؟
یک پیامد قابل مشاهده بیماری گیاهی روی گیاه به عنوان یک علامت شناخته می‌شود. ما پاتوژنی را که باعث بیماری می‌شود، مشاهده نمی‌کنیم، بلکه علامتی را که در اثر گسترش بیماری ایجاد می‌شود را می‌بینیم. علائم می‌تواند تغییر قابل تشخیص در رنگ، عملکرد یا شکل گیاه باشد.
برای مثال پژمردگی ورتیسیلیومی با پژمردگی برگ مشخص می‌شود که توسط قارچ Verticillium albo-atrium و Verticillium dahlias ایجاد می‌شود. همچنین علائم رایج سوختگی باکتریایی در گیاهان لوبیا شامل ضایعات نکروزه قهوه‌ای است که با هاله‌ای زرد روشن در تیغه برگ یا مرکز برگ احاطه شده است. در زیر نمونه‌هایی از علایم و نشانه‌های رایج بیماریهای قارچی، باکتریایی و ویروسی گیاهان ذکر شده است:
1- علایم بیماری قارچی و علایم آن
شایع ترین مشکل کشاورزی، قارچ‌های بیماری‌زا هستند. طبق مطالعات انجام شده، این نوع بیماری گیاهی هر سال تقریباً یک سوم محصولات غذایی را از بین می‌برد. قارچ‌ها بیشترین تعداد پاتوژن‌های گیاهی را تشکیل می‌دهند و مسئول طیف وسیعی از بیماریهای جدی گیاهی هستند. قارچ‌ها با کشتن سلول‌ها و یا ایجاد استرس گیاهی به گیاهان آسیب می‌رسانند. منابع عفونت قارچی بذر، خاک، بقایای گیاهی، محصولات مجاور و علف‌های هرز آلوده هستند.
قارچ‌ها توسط باد و پاشش آب و از طریق حرکت خاک آلوده، حیوانات، کارگران، ماشین آلات، ابزار، نهال‌ها و سایر مواد گیاهی پخش می‌شوند. آنها از طریق روزنه‌های گیاهی و از طریق زخم‌های ناشی از هرس، برداشت، تگرگ، حشرات، بیماریهای دیگر و آسیب‌های مکانیکی وارد گیاهان می‌شوند.
علایم بیماری های قارچی
عفونت قارچی اغلب به صورت نکروز موضعی یا عمومی ظاهر می شود. بیماریهای مزرعه‌ای که توسط قارچ‌ها ایجاد می‌شوند، نیز می‌توانند با رشد طبیعی تداخل داشته باشند یا به رشد غیرطبیعی به نام هایپرتروفی (Hypertrophy) کمک کنند.
برخی از قارچ‌های بیمارگر مسئول بیماریهای شاخ و برگ هستند مانند سفیدک سطحی و داخلی که از جمله بیماری های شايع برگی هستند. سایر قارچ‌ها از جمله گونه های پیتیوم؛ گونه های فوزاریوم (Fusarium)، گونه های ریزوکتونیا (Rhizoctonia)، گونه های اسکلروتینیا (Sclerotinia) و اسکلروتیوم (Sclerotium)، بیماریهای قارچی انتقال یافته از خاک هستند.
انواع بیماری های قارچی گیاهان
برخی از بیماریهای قارچی در طیف وسیعی از سبزیجات رخ می‌دهد. این بیماری‌ها عبارتند از:
- آنتراکنوز
- بوتریتیس
- سفیدک های کرکی(دروغی)
- پوسیدگی فوزاریوم
- کپک پودری
- پوسیدگی ریزوکتونیایی لوبیا
- پوسیدگی اسکلروتینیا
برخی دیگر مختص یک گروه محصول خاص هستند. برای مثال قارچ Plasmodiophora brassicae در کلم و قارچ Alternaria dauci عامل سوختگی برگ در هویج.
همچنین یکی از شایع‌ترین بیماری های قارچی گیاهی، بیماری قارچی سفیدک است که بر روی ساقه‌ها و برگ‌های گیاه، سفیدک‌هایی دیده می‌شود که در نهایت باعث ضعف گیاه می‌شوند. بیماری قارچی سفیدک در محصولات کشاورزی را می‌توان با استفاده از مواد شیمیایی و یا قارچ کش‌های ارگانیک درمان کرد. شایع‌ترین بیماریهای قارچی گیاهان زراعی در زیر ذکر شده است:
- زنگ برگ (بیماری قارچی رایج در ذرت)
- آنتراکنوز (Anthracnose)
- پوسیدگی فیتوفتورایی
- پیچیدگی برگ هلو
- میرایی گیاهچه یا مرگ گیاهچه (Damping Off)
- فیتوفتورا (Phytophthora) عامل بوته‌میری خیار
- کلروز (زرد شدن برگ‌ها)
- زنگ ساقه (زنگ سیاه گندم Stem rust)
- گموز مرکبات
- لکه برگی (لکه قهوه ای سپتورا)
- اسکلروتینیا (کپک سفید)
- پوسیدگی خاکستری
- سفیدک پودری (powdery mildew)
- سفیدک دروغی یا داخلی
- پوسیدگی قهوه‌ای مرکبات
- لکه موجی (Early Blight) بیماری قارچی شایع در گیاه گوجهفرنگی
مدیریت بیماری های قارچی در گیاهان
نکاتی برای مدیریت بیماریهای قارچی عبارتند از:
- دانش کافی در رابطه با چرخه زندگی، مکانیسم های بقاء و شرایط محیطی مساعد برای قارچ‌ها را کسب کنید.
- به بهداشت مزرعه متعهد باشید: علف‌های هرز، بقایای محصول و میزبان‌های عامل بیماری را از مزرعه خود حذف کنید.
- از ارقام مقاوم یا متحمل برای کشت استفاده کنید.
- از نشاء و بذر سالم و بدون آلودگی (استفاده از روش بذر درمانی) استفاده کنید.
- نظارت بر شرایط آب و هوایی (به ویژه دما و رطوبت)
- مفاهیم مربوط به زمان آبیاری را درک کنید و رطوبت آزاد و دوره‌های رطوبت بالا را به حداقل برسانید. مثلاً آبیاری در حدود ساعت ۴ صبح به جای غروب، آبیاری نکردن در دوره‌های اوج انتشار اسپور قارچ ها.
- تناوب زراعی مناسب (ممکن است تناوب طولانی با محصولات غیرمیزبان عامل بیماری لازم باشد)
- آزمایش خاک برای بررسی وجود بیماری های خاک زاد قبل از کاشت
- محصولات را به طور منظم تحت نظر داشته باشید تا بتوانید علایم اولیه را در محصول خود تشخیص دهید.
- اصلاح و مدیریت خاک برای حذف قارچ‌ها (برخی بیماری های قارچی می توانند تا ۳۰ سال یا بیشتر در خاک زنده بمانند).
- راه های گسترش بیماری در مزرعه را به حداقل برسانید. زمانی که علائم برای اولین بار ظاهر شد، گیاهان بیمار را حذف و نابود کنید.
- از تاثیر زمان کاشت، فاصله بوته‌ها و همپوشانی محصولات اطلاعات کسب کنید. همچنین می‌توانید از کارشناسان متخصص در این زمینه کمک بگیرید.
- بر اساس شرایط آب و هوایی از قارچ کش های پیشگیرانه استفاده کنید.
۲- بیماری های باکتریایی و علایم آنها
فیتوپلاسماها و اسپیروپلاسماها باکتری‌هایی هستند که فاقد دیواره سلولی سفت و سخت هستند و گیاهان را آلوده می‌کنند. فیتوپلاسماها گرد یا بیضی شکل هستند، مانند ویروس‌ها. بیماریهای فیتوپلاسمایی پیچیدگی کلروتیک برگ زردآلو (Prunus armeniaca)، گیاهان زینتی مانند گلایول و یا گوجه فرنگی، اسفناج، پیاز، کاهو، کرفس، هویج و توت فرنگی و بسیاری از علف‌های هرز را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
باکتری‌هایی که باعث بیماریهای گیاهی می‌شوند به روش‌های مختلفی از جمله باران، باد، پرندگان یا حشرات منتقل و پخش شوند. باغداران می‌توانند ناخواسته بیماریهای باکتریایی را با هرس درختان باغ های آلوده در طول فصل بارندگی گسترش دهند. وجود رطوبت ورود باکتری‌های حمل شده بر روی ابزارهای هرس به درون بافت‌های گیاهی را تسهیل میکند.
تکثیر با مواد گیاهی آلوده به باکتری، یکی از راه‌های اصلی انتقال باکتری‌های بیماری‌زا در فواصل دور است. مهم نیست که پاتوژن های باکتریایی چگونه منتشر می‌شوند، برای ورود به میزبان گیاه به یک زخم یا روزنه نیاز دارند. پس از وارد شدن به بافت گیاه، سلول‌های گیاه میزبان را می‌کشند تا بتوانند شرایط رشد خود را فراهم کنند. همچنین می‌توانند روی سطوح گیاه رشد کنند و سپس زمستان‌گذرانی کنند. یا در دوره‌های نامساعد محیطی یا عدم وجود میزبان حساس با خوابیدن در بافت آلوده، خاک یا آب آلوده یا در یک ناقل حشره زنده بمانند.
شایع‌ترین بیماریهای باکتریایی گیاهان زراعی در زیر ذکر شده است:
- لکه باکتریایی (Bacterial Spot)
- آتشک گلابی (باکتری عامل سوختگی آتشین گلابی)
- لکه برگی زاویه ای (Angular Leaf Spot)
- سوختگی برگ باکتریایی گندم
راه های مبارزه با بیماری های باکتریایی در گیاهان
کنترل بیماریهای باکتریایی در گیاهان دشوار است. تاکید بر جلوگیری از گسترش باکتری به جای درمان گیاه است. اقدامات مدیریت یکپارچه برای پاتوژن های گیاهی باکتریایی عبارتند از:
- جلوگیری از آلودگی مزرعه به پاتوژن های باکتریایی با استفاده از بذر سالم در زمان کشت
- کشت ارقام یا هیبریدهای مقاوم در برابر بیماری های باکتریایی، مهمترین روش کنترل است.
- ضدعفونی بستر کشت آلوده به بیماری با حرارت بالای بخار آب یا حرارت الکترونیکی
- استفاده از بذور عاری از باکتری یا ضدعفونی بذرهای آلوده به بیماری با محلول هیپوکلریت سدیم (این روش در صورت ورود عامل بیماری به داخل پوسته بذر و یا جنین بی تاثیر است).
- سمپاشی شاخ و برگ گیاهان
- ضد عفونی ابزارهای هرس
- تناوب زراعی برای کاهش زمستان گذرانی باکتری
- جلوگیری از ایجاد زخم های سطحی در گیاه و محصول که اجازه ورود باکتری به بافت های داخلی را می دهد.
- قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای خشک، گرما و نور خورشید گاهی اوقات باعث از بین رفتن باکتری های موجود در مواد گیاهی می شود.
- کنترل حشرات به از بین بردن ناقل ها یا کاهش زخم های تغذیه ای که می توانند نقاط ورود را ایجاد کنند، کمک می کند.
- کنترل بیولوژیکی: استفاده از محصولات آنتاگونیستی یا کنترل بیولوژیکی نیز ممکن است برای مدیریت بیماری های باکتریایی گیاهان موثر باشد.
مبارزه شیمایی با بیماری های باکتریایی گیاهی
- کاربرد ترکیبات حاوی مس یا مخلوط بردو (سولفات مس و آهک).
- آنتی‌بیوتیک‌ها: استرپتومایسین و یا اکسی‌تتراسایکلین ممکن است به کشتن یا سرکوب باکتری‌های بیماریزای گیاهی قبل از سرایت و شروع بیماری و کاهش گسترش بیماری کمک کنند، اما گیاهانی را که درگیر بیماری هستند را درمان نمی‌کنند. آنتی بیوتیک ها همچنین برای درمان بیماریهای ناشی از باکتری های فیتوپلاسماها و اسپیروپلاسماها استفاده می شوند. فیتوپلاسماها و اسپیروپلاسماها به آنتی بیوتیک های خاصی حساس هستند، به ویژه تتراسایکلین، که برای درمان درختان گلابی مبتلا به بیماری زوال گلابی استفاده شده است. مبارزه با بیماری های باکتریایی که در مراحل اولیه بیماری هستند، انجام می‌شوندف نسبت به مراحل بعدی توسعه بیماری مؤثرترند.
- مبارزه با بیماری های لکه برگی و بلایت باکتریایی با محلول پاشی متناوب سموم مسی، سمپاشی الیت با دزهای 2.5 در هزار
۳- بیماری ویروسی گیاهی و علایم آن
ویروس ها بی حرکت هستند و معمولاً توسط یک موجود زنده به نام ناقل از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می شوند. مهمترین ناقل‌های ویروس‌های گیاهی شامل شته‌ها، مگس‌های سفید، تریپس‌ها هستند که دارای قطعات دهانی مکنده و سوراخ‌کننده هستند که به حشرات اجازه دسترسی و تغذیه از محتویات سلول‌های گیاهی را می‌دهند.
ویروس ها همچنین می توانند توسط سایر حشرات، کنه ها، نماتدها، قارچ ها، بذر ها، خاک، گرده های آلوده، اندام رویشی گیاه، تماس بین گیاهان و بذرهای آلوده و یا حتی ابزارهای کشاورزی منتقل شوند. علائم بیماریهای گیاهی ناشی از ویروس‌ها عبارتند از:
- ناهنجاری‌ها، مانند رشد غیرطبیعی شاخساره، برگ و گل
- نکروز،
- پژمردگی،
- پیدایش نوارها و نقاط حلقوی
- کوتولگی،
- تاخیر در رشد
- تغییر رنگ مانند زرد شدن.
بیماری های ریشه که به صورت پوسیدگی ظاهر می شود، نشانه ای از وجود ویروس است. با این حال، برخی از گیاهان ممکن است علایمی را نشان ندهند، اما ناقل نهفته بیماری باشند. در نتیجه، روش های هوشمندانه در مبارزه با این بیماری ها لازم است.
برای درمان بیماری های ویروسی محصولات کشاورزی، استفاده از آفت کش های شیمیایی و کنترل شرایط محیطی می تواند چاره ساز باشد. اما بهتر است بدانید که اکثر ویروس های گیاهی قابل کنترل نیستند و باید به فکر پیشگیری بود.
متداول‌ترین بیماری های ویروسی گیاهان زراعی
- ویروس موزائیک (Mosaic)، عامل بیماری موزائیک گوجهفرنگی
- ویروس پژمردگی لکه‌ای، عامل پژمردگی لکه ای گوجهفرنگی (Tomato Spotted Wilt Virus)
- پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی (Tomato Spotted Wilt Virus)
- ویروس پیچیدگی برگ عامل پیچیدگی برگ چغندر و پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی
روش های کنترل بیماری های ویروسی گیاهی
یکی از جنبه های کلیدی مدیریت بیماری ویروسی، شناسایی دقیق ویروس عامل بیماری و سپس اجرای استراتژی های مدیریتی مناسب است. اغلب رابطه پیچیده بین ویروس، گیاهان میزبان و ناقل، مشکلاتی را در توسعه سیستم‌های مدیریت مؤثر، ایجاد میکند. با این حال، استفاده ترکیبی از گزینه های مدیریت، یا یک رویکرد مدیریت یکپارچه آفات (IPM)، می تواند با موفقیت اجرا شود. روش های پیشگیری و درمان بیماری های ویروسی در گیاهان عبارتند از:
- کشت محصولات زراعی در مناطقی که ویروس به ندرت فعالیت دارد یا در دوره هایی که ویروس یا ناقل آن در سطح فعالیت پایینی قرار دارند.
- تناوب گیاهی
- ریشه کنی گیاهان آلوده: جستجو و حذف هر چه سریع تر گیاهان داری علائم آلودگی و نیز علف های هرز
- اصلاح گیاهان در جهت افزایش مقاومت به بیماری ها: از آنجایی که ارقام و گونه های مختلف درجات مختلفی از مقاومت را در برابر برخی ویروس ها نشان می دهند، انواع مقاوم باید هر زمان که در دسترس هستند، کاشته شوند. پیشرفت های اخیر در زیست شناسی مولکولی سلول های گیاهی و ویروس شناسی منجر به توسعه گیاهان اصلاح شده ژنتیکی با مقاومت برتر در برابر برخی ویروس ها شده است.
- برخی از ویروس‌های گیاهی با قرار گرفتن طولانی‌مدت بافت آلوده در دمای نسبتاً بالا به طور دائم غیرفعال می‌شوند. برای مثال، ۲۰ تا ۳۰ روز در دمای ۳۸ درجه سانتی‌گراد (۱۰۰ درجه فارنهایت). این روش که حرارت درمانی نامیده می شود، گیاهان یا قلمه های گیاهی را از ویروس آزاد می کند. سپس از بافت عاری از ویروس به عنوان منبع تکثیر استفاده می شود و امکان تولید گیاهان بدون ویروس در مقیاس بزرگ را فراهم می کند. این کار با بسیاری از ارقام میوه و گونه های زینتی انجام شده است.
- برای باغ‌ها، نهالستان‌های زینتی و محصولات گل‌کاری، بهترین رویکرد مدیریتی، کاشت ذخایری است که از منابع شناخته‌شده عاری از ویروس یا تایید شده تکثیر شده‌اند.
- یکی دیگر از راه های موفق برای از بین بردن ویروس ها، به ویژه از گیاهان علفی، استفاده از تکنیک های کشت مریستمی و کشت بافت برای ایجاد بافت کالوس عاری از ویروس است که سپس می تواند برای تولید کلون های بدون ویروس جدید از گیاه اصلی استفاده شود.
این نکته را باید در نظر داشت که هیچ ترکیب شیمیایی یا روش های کنترل بیولوژیکی برای از بین بردن ویروس ها وجود ندارد. اگرچه می توان از حشره کش ها و محصولات کنترل زیستی برای کنترل حشرات ناقل استفاده کرد.
۴- نماتدها
نماتدها، کرم های گرد گیاهی-انگلی هستند و از آنجایی که آنها در خاک زندگی می کنند، در درجه اول روی ریشه ها، پیازها و غده ها تأثیر می گذارند. بیش از 4100 گونه نماتد خطرناک شناسایی شده است.
نماتدها یکی از عوامل بیماریزای گیاهی هستند که باعث انتقال ویروس های گیاهی نیز می شوند. ویروس حلقوی تنباکو (Tobacco ringspot virus (TRSV و ویروس نوار سفید گل لاله (Tobacco rattle virus (TRV از جمله ویروس هایی هستند که توسط نماتدها منتقل می شوند. از علایمی که نماتدها در گیاهان به وجود می‌آورند عبارتند از:
- کلروز
- نکروز
- بوته‌میری
- ایجاد گال یا غده
برخی از نماتدهای بیماریزای گیاهی عبارت‌اند از:
- نماتد چغندر قند
- نماتد عامل غده در ریشه
- نماتد گندم.
در نهایت علایم بیماری های محصولات کشاورزی و گیاهان بستگی به گونه گیاه و شرایط محیط رشد و پرورش آنها دارد، اما رایج ترین این علایم به شرح زیر هستند:
- ایجاد لکه های قهوه ای یا سیاه روی برگ ها
- ریختن برگ های درخت یا گیاه
- افزایش سطح پوششی قارچی روی گیاهان
- کاهش عملکرد و کیفیت محصولات گیاهی
- ریزش میوه های درخت
- تغییر رنگ در برگ های درخت
- تغییر شکل برگ های درخت
- خشک شدن یا پوسیدگی اندام های گیاهی
- کاهش کیفیت و کمیت طعم میوه ها
- پوشش سفید روی برگ ها یا گل
- توقف رشد رویشی و زایشی گیاهان
هر گونه علامت مشکوکی که در محصول کشاورزی یا گیاه خود مشاهده می کنید، می تواند نشانه ای از وجود بیماری در گیاه باشد، پس نسبت به آن بی توجه نباشید و باید بعد از شناسایی بیماری و قبل از آنکه گیاه به طور کامل از بین برود، به سرعت به درمان بپردازید.
تاثیر عوامل محیطی بر بیماری محصولات کشاورزی
شرایط آب و هوایی نامساعد از جمله وزش باد گرم و شدید، بارندگی مداوم، رطوبت بالا می تواند باعث بیماری محصولات کشاورزی شود. همچنین بستر کشت گیاه نیز باید مساعد باشد.
وجود آلودگی در خاک و انتخاب مکان نامناسب کشت از نظر نور و شرایط آب و هوایی، باعث کاهش عملکرد محصولات کشاورزی به سبب کاهش رشد و یا بیماری های گیاه خواهد شد. از سوی دیگر استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی، سموم آفت کش و پسماندها می توانند باعث ایجاد حساسیت در محصولات گیاهی شده و سبب بیماری آنها شوند.
درمان بیماری های محصولات کشاورزی
برای پیشگیری و درمان بیماری های محصولات کشاورزی باید به نوع گیاه و نوع بیماری توجه کرد و راه حل مدیریتی مخصوص به آن را پیاده سازی کرد. برخی از روش های عمومی پیشگیری و درمان بیماری و آفات گیاهان، به شرح زیر هستند:
۱- استفاده از روش های کنترل بیولوژیک و مکانیکی
مدیریت بیماری ها و آفات گیاهی در بیشتر موارد می تواند با ترکیبی از روش های مکانیکی، کنترل زیستی و سایر فناوری های حمایتی در قالب برنامه های کنترل تلفیقی صورت گیرد.
۲- سموم قارچ کش
استفاده از سموم قارچ کش هم برای درمان بیماری های محصولات کشاورزی توصیه می شود، اما نباید در استفاده از سموم زیاده روی کنید، زیرا ممکن است باعث آسیب به خود گیاه و محیط زیست شوند.
۳- اصلاح خاک
برای پیشگیری و درمان بیماری های محصولات کشاورزی، اصلاح خاک هم گزینه مناسبی است. اصلاح خاک می تواند باعث کاهش بیماری های گیاهان شود. این اصلاح می تواند شامل افزایش بیوماس آلی، کاهش PH خاک و افزایش مقاومت گیاه به شوری و خشکی باشد. ضمن اینکه ضدعفونی کردن خاک هم پیشنهاد می شود.
۴- برنامه تغذیه ای مناسب گیاه
هدف از برنامه تغذیه یا برنامه کودی مناسب، رشد بهینه گیاه و افزایش کیفی و کمی محصول است. همچنین می بایست کمبودهای تغذیه ای گیاه را مورد بررسی قرار دهید. استفاده به موقع و بهینه از کود، تاثیرات مثبتی خواهد داشت که این تاثیرات عبارتند از:
- کاهش PH خاک
- افزایش راندمان آبیاری
- افزایش ماده آلی خاک کشاورزی و در پی آن افزایش ارزش خاک
- آفت کشی و سم زدایی از خاک
- حذف تدریجی رسوبات مضر شیمیایی از خاک
- افزایش عملکرد محصولات زراعی
- افزایش چشمگیر کیفیت محصولات
بیماری های پس از برداشت محصولات کشاورزی
یکی از علل اصلی کاهش عرضه محصولات کشاورزی و باغی، بیماری های پس از برداشت هستند. بروز بیماری های پس از برداشت می تواند بنا به دلایلی همچون موارد زیر باشد:
- آسیب های مکانیکی
- آسیب های فیزیولوژیکی
- آسیب های محیطی
- عدم مدیریت تغذیه
- عدم برداشت مناسب
- زمان برداشت نامناسب
- عوامل میکروبی
- عوامل بیولوژیکی
برای به حداقل رساندن بیماری های پس از برداشت محصولات کشاورزی و باغی باید چند نکته را رعایت کنید:
نکته اول، انتخاب بسته بندی مناسب است. همچنین باید از سرما برای نگهداری محصول پس از برداشت، استفاده کنید. با کاهش سریع دمای محصول برداشت شده و سرد کردن محصولات در باغ یا گلخانه، می توان به کاهش تنفس محصول و کاهش بیماری های پس از برداشت آن کمک کرد. روش های سرد کردن محصول با توجه به نوع آن شامل روش های غوطه وری در آب سرد، در معرض هوای سرد قرار دادن، هوای سرد فشرده، سرد کردن با یخ و سرد کردن به کمک خلاء می باشند.
کلام آخر
بر اساس تحقیقات صورت گرفته، تلفات محصول به دلیل بیماری ها، آفات و علف های هرز 20 تا 40 درصد از کل بهره وری کشاورزی جهانی را تشکیل می دهد. بیماری های گیاهی یک تهدید جدی برای کل محصول است. در نتیجه، برای کشاورزان بسیار مهم است که به طور موثر با آنها برخورد کنند و آنها را از طریق پیشگیری به موقع کنترل کنند. همچنین کشاورزان می توانند از فناوری های مدرن از جمله پهپادهای کشاورزی بهره ببرند. نظارت مداوم بر گیاهان در مزراع و محصولات کشاورزی پس از برداشت با پهپاد، آنها را قادر می سازد مناطق پرخطر را شناسایی کرده و به طور قابل توجهی اثر بخشی کنترل بیماری ها و آفات افزایش یابد.
بدون دیدگاه