کشاورزی متکی بر رشد بذر است. بذر اولین مرحله در چرخه زندگی یک محصول است و اگر بذرها نتوانند جوانه بزنند، محصولات از بین می روند. بذر ها با چالش های زیادی از بیماری ها گرفته تا آفات و تنش های محیطی روبرو هستند. محافظت از بذر قبل از کاشت، باعث افزایش جوانه زنی و پتانسیل رشد کلی محصول می شود و همچنین مقاومت در برابر تنش های زنده و غیر زنده را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. از این رو در ادامه قصد داریم به ارائه توضیحات بیشتر در رابطه با روش های مراقبت از بذر بپردازیم.
مراقبت از بذر در راستای کیفیت آن از اهمیت بالایی برخوردار است که می‌تواند به واسطه فاکتورهای مختلف مراقبتی اجرا شود. نیاز به پرورش بذرها در فصول مختلف، سبب شده تا روش ها و راه حل های حرفه ای جهت حفاظت بذر مطرح شود.
دلایل مراقبت از بذر
با توجه به اینکه کشاورزان جهت کاشت بذر و پرورش گیاهان نیاز به مقدار به خصوصی دارند که متناسب با محل کشت باشد، بخشی از بذر را برای زمان دیگری نگهداری می‌کنند. از طرفی باید گفت که بذرها هم بخشی از گیاه هستند که جان دارند و از طول عمر به خصوصی برخوردارند که در صورت گذر زمان، سن آنها افزایش یافته و توان اولیه خود را از دست می‌دهند.
از این رو اگر بذرهای کهنه را در خاک بکارید، احتمال رشد و باروری تعداد کمتری از آنها مطرح می‌شود. زیرا اغلب بذرها طی گذر زمان، زنده مانی و قوه نامیه خود را از دست داده و اصطلاحا زوال یافته‌اند. در چنین حالتی قطعا سوالی که ذهن را درگیر خود می‌کند، مربوط به چگونگی حفاظت و مراقبت از بذر خواهد بود!
روش های مراقبت از بذر
حال که با دلیل و شرایط اولیه نگهداری و مراقبت بذر آشنا شدید، زمان آن رسیده تا به نحوه تخصصی و حرفه‌ای این روند بپردازیم. در نظر گرفتن پارامترهایی که در ادامه مطرح شده، هر کدام می‌تواند گامی متفاوت و موثر در روند نگهداری هرچه بهتر بذرها باشد تا از فساد و خرابی دور بمانند.
۱- بسته‌بندی مناسب
با توجه به آنچه گفته شد، نگهداری بذر در محیط سرد و بدور از رطوبت می‌تواند نتیجه بخش باشد. در این حالت اولین مکانی که توجه افراد را به خود جلب می‌کند، مربوط به نگهداری در یخچال است. لازم به ذکر است که یخچال با وجود دمای پایینی که دارد، از رطوبت بالایی برخوردار بوده و به همین دلیل نمی‌تواند گزینه مناسبی برای بذرهای بدون بسته‌بندی باشد.
بذرهایی که دارای بسته‌بندی به خصوصی هستند، مانع نفوذ رطوبت بیشتر به آنها می‌شود. در مقابل بذرهایی که بسته‌بندی ندارند، در صورت افزایش رطوبت بذر، بروز بیماری های قارچی بیشتر می شود.
به بیان دیگر اگر بازه زمانی قرار گیری بذر در معرض رطوبت بیشتر از حد استاندارد باشد، به احتمال زیاد بذر آلوده به انواع قارچ یا کپک به خصوص کپک دوده ای خواهد شد. در نتیجه نگهداری از آنها می‌تواند نیازمند توجه بیشتری باشد. از این رو می‌توانید از چند نایلون فریزر جهت بسته‌بندی بذرهای خود بهره بگیرید. به گونه‌ای که امکان نفوذ رطوبت وجود نداشته باشد. اینکار به شما امکان نگهداری در یخچال را ایجاد خواهد داد.
همچنین یکی از مهمترین عوامل فیزیولوژیکی در انبارداری موفق بذر، رطوبت است. زمانیکه رطوبت بذر زیاد باشد، مشکلات ذخیره سازی ایجاد می‌شود، زیرا تنفس و جوانه‌زنی بذر را تحریک می‌کند. زیرا محتوای رطوبت بذر در حال رشد به طور طبیعی زیاد و تنها با ظهور رسیدگی فیزیولوژیک شروع به کاهش می کند.
۲- توجه به دمای محیط نگهداری از بذر
از دیگر پارامترهایی که در روش های مراقبت از بذر می‌توان در نظر گرفت، مربوط به توجه به درجه دمایی است که بذر در آن شرایط نگهداری می‌شود. لازم به ذکر است که این فاکتور خود تحت تاثیر نوع بذر است. با کاهش دمای بذور می‌توان میزان تنفس را کاهش داده، در نتیجه باعث طولانی شدن زمان انبارداری بذر شد.
از سوی دیگر، دمای پایین، میزان متابولیسم حشرات و قارچ ها و در نتیجه شدت زوال بذر نیز کاهش می یابد. بذر نباید در محیط گرم نگهداری شود. گاهی کشاورزان انبار را جهت نگهداری بذر انتخاب می‌کنند. در حالیکه هوای انبار چندان سرد نیست. از این رو حتی در صورتی که امکان نگهداری در یخچال را ندارید، می‌توانید از تکنیک‌های نگهداری بدون یخچال بهره بگیرید.
شرایط لازم برای انبار بذر، بستگی به نوع بذر و طول مدت انبار کردن دارد. برای انبار بیشتر بذرها، دمای بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی کمتر از 40 الی 50 درصد می تواند قوه نامیه بذر را تا یک سال نگه دارد. هر چند که بعضی از بذور مانند بذور مرکبات در رطوبت های کم، قوه نامیه خود را از دست می دهند.
به طور کلی هرچه شرایط محیطی انبار در جهتی باشد که تنفس بذرها را به کمترین میزان برساند، عمر بذرها در انبار بیشتر می شود. به طور معمول بذرها را پس از برداشت، مدتی انبار می کنند تا در فصل مناسب کشت شوند. بیشترین زمان نگهداری هر بذر، بستگی به نوع بذر و شرایط انبار دارد. پیش از انبار کردن بذر باید آن را خشک نمود و رطوبت آن را به میزان 4 الی 7 درصد وزن خشک بذر رساند.
از دو عامل دما و رطوبت نسبی، میزان رطوبت نسبی در کنترل تنفس مهمتر است. درون انبار غلطت گاز اکسیژن نباید از 2 درصد کمتر و غلطت گاز دی اکسید کربن نباید از 5 درصد بیشتر باشد. در صورتیکه قصد حفاظت از بذرهای صیفی‌جات را دارید، بهترین دمایی که می‌توانید برای آنها در نظر بگیرید، دمای بین 5 تا 10 درجه است که امکان نگهداری آنها را تا سه سال فراهم می‌آورد.
۳- تفکیک بذرها
با توجه به اینکه گیاهان مختلف از بذرهای به خصوص خود برخوردار هستند، جهت نگهداری و مراقبت بذر، فراموش نکنید که باید گونه‌های مختلف را به طور جداگانه نگهداری کنید. به هر حال باید در نظر داشته باشید که بذرهای مختلف در شرایط متفاوتی نگهداری می‌شوند و از روند خشک شدن منحصر به خود برخوردارند.
۴- نگهداری از بذرها در بازه زمانی کوتاه‌تر
نگهداری از بذرها برای بازه زمانی کوتاه‌تر می‌تواند مشکلات به مراتب کمتری داشته باشد. البته این موضوع تا حد زیادی به نحوه و شرایط نگهداری و مراقبت از بذر هم بستگی دارد. نوع بذر هم می‌تواند در این زمینه ایفای نقش کند. در حقیقت با توجه به اینکه بذرها در انواع ارتودوکس و ریکالسیترانت تحت بررسی قرار می‌گیرند، توان متفاوتی در برابر شرایط از خود نشان می‌دهند. به طور کلی لحاظ تمامی این فاکتورها می‌تواند به بهبود روند نگهداری از بذر کمک کرده و در طول عمر بیشتر بذرها موثر واقع شود.
۵- دمای خاک در زمان کاشت بذر
اگر دمای خاک زیر 55 درجه فارنهایت (حدودا 12 درجه سانتی گراد) و یا خاک بیش از حد مرطوب باشد، احتمال پوسیدگی بذر و پوسیدگی ریشه ناشی از قارچ های .Pythium spp و .Fusarium spp را افزایش می دهد. دمای ایده آل خاک برای کاشت بذر اکثر گیاهان، 18 الی 24 درجه سانتیگراد (۶۵ تا ۷۵ درجه فارنهایت) است.
۶- مراقبت از بذر در بانک بذر (Seed Bank)
از جمله شیوه‌هایی که امروزه به منظور حفاظت بذر در میان راه حل ها و روش های مراقبت از بذر قرار می‌گیرد، مربوط به نگهداری در بانک بذر است. در خصوص این سبک نگهداری هم فاکتورهای به خصوصی قابل بحث است که می‌توانند سبب تعریف مزایا و یا معایبی برای این راهکار شوند. از این رو در این صورت هم باید پارامترهای مربوط به گونه‌های مختلف بذر را در نظر داشته باشید تا در ماندگاری بهتر و بیشتر بذرها موثر واقع شوند.
۷- بذر درمانی از راه حل های حرفه ای مراقبت از بذر
بذر درمانی یکی از موثرترین راه ها برای حمایت از رشد بذر ها و کاهش چالش های پیش روی آنهاست. تیمار بذر به استفاده از عوامل بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی و تکنیک هایی اطلاق می شود که می توان برای محافظت از بذر استفاده کرد. همچنین تیمار بذر می تواند باعث جوانه زنی یکنواخت و در نهایت تولید محصولات سالم شود.
تیمار بذور، مقاومت آنها را در برابر حملات آفات، وقوع بیماری ها و تنش های محیطی افزایش می دهد. تیمارهای شیمیایی یا بیولوژیکی بذر می توانند حفاظت حیاتی بذر را از مرحله جوانه زنی فراهم کنند و از بذرها در برابر عوامل بیماری زا، حشرات و آفات، از مرحله جوانه زنی و سبز شدن تا خروج از خاک تا مرحله اول چرخه تولید محصول محافظت کنند.
بذر درمانی رشد گیاه را افزایش می‌دهد، مقاومت محصول را در رقابت با علف‌های هرز افزایش می دهد؛ به مدیریت یکپارچه آفات کمک می‌کند، نیاز به استفاده از تیمارهای شیمیایی (قارچ‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها) را در مراحل بعدی رشد، کاهش می‌دهد و در نهایت بهره وری محصول را افزایش می دهد.
روش های مختلف تیمار بذر:
امروزه انواع مختلفی از تیمارهای تجاری بذر وجود دارد. بسته به نیاز محصولات، کشاورزان می توانند یک یا ترکیبی از تیمارهای مختلف بذر را با مواد شیمیایی یا بیولوژیکی انتخاب کنند. در اینجا انواع مختلف درمان بذر وجود دارد:
۱- قارچ کش ها
بذرها به ویژه در مراحل اولیه رشد، در برابر بیماری های قارچی آسیب پذیر هستند. بدین جهت درمان بذر با قارچ کش می تواند از بذور در برابر بیماری های قارچی جلوگیری کند. بذر درمانی با قارچ کش، متداول ترین روش تیمار بذر است که در این روش بذر با فرمولاسیون خشک یا مرطوب (دوغاب یا فرمول مایع) پوشانده می شود.
این روش را می توان هم در مزرعه و هم در بخش های تولید و بسته بندی بذر استفاده کرد. قارچ کش های اعمال شده بر روی بذر، از بذر در برابر پاتوژن هایی مانندPhomopsis sp. محافظت می کند. این پاتوژن باعث پوسیدگی و اختلال در جوانه زنی بذر می شود.
درمان صحیح بذر با قارچ کش برای کنترل موثر بیماری حیاتی است. قارچ کش های مورد استفاده به عنوان محافظ، فقط بر روی سطح بذر موثر هستند، در حالی که قارچ کش های سیستمیک توسط گیاهچه در حال ظهور جذب می شوند و قارچ را در داخل بافت های گیاه میزبان، مهار یا از بین می برند. قارچ کش های تماسی معمولاً فعالیت باقیمانده کوتاه تری نسبت به قارچ کش های سیستمیک دارند.
۲- آفت کش ها
آفات یکی دیگر از نگرانی هایی است که کشاورزان هنگام بررسی مراحل اولیه رشد بذر باید به آن توجه کنند. بسیاری از حشرات، بذر ها را هدف قرار می دهند و می توانند قبل از جوانه زدن به آنها آسیب برسانند. تیمار بذر با حشره کش ها، باعث گندزدایی و ضدعفونی بذور شده تا به بذر و گیاهچه منتقل نشود.
از گلدان های سفالی می توان برای مخلوط کردن آفت کش ها با بذر استفاده کرد و یا می توان بذرها را روی ورق پلی اتیلن پخش کرد و مقدار مورد نیاز ماده آفت کش را روی بذر پاشید و به صورت مکانیکی مخلوط کرد.
۳- تلقیح میکروبی
تلقیح میکروبی، فعالیت میکروبی خاک و فرآیندهای خاصی مانند تثبیت نیتروژن را بهبود می بخشد. از سوی دیگر، این میکروارگانیسم های مفید، مستقیماً به ناحیه ای که گیاه با خاک در تعامل است، منتقل می شود و رشد گیاه را تحریک می کند.
۴- تنظیم کننده های رشد گیاهی
بذر درمانی با استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی، جوانه‌زنی بذر و مقاومت آنها در برابر تنش ها در مراحل اولیه رشد افزایش می دهد. همچنین این نوع از بذردرمانی زمانی مفید است که بذرها در شرایط سخت جوانه بزنند.
۵- تیمار بذر با کودهای زیستی
کودهای زیستی موادی هستند که حاوی میکروارگانیسم‌های زنده از جمله قارچ‌های ریشه یا میکوریزا، جلبک‌های سبز-آبی و باکتری‌ها بوده و زمانیکه روی بذرها، سطوح گیاهی یا خاک اعمال می‌شود، حاصلخیزی خاک را افزایش داده و از طریق فرآیند تثبیت بیولوژیکی نیتروژن و تامین ریزمغذی ها، بستر رشد بذر را غنی کرده و در نهایت باعث تقویت رشد گیاه و افزایش عملکرد محصول می شود.
تثبیت نیتروژن به عنوان فرآیند تبدیل مولکول های دی نیتروژن به آمونیاک تعریف می شود. به عنوان مثال، باکتری آزوسپیریلوم برازیلنس (Azospirillum brasilense) نیتروژن را به آمونیاک تبدیل می کنند، در نتیجه نیتروژن برای گیاهان در دسترس می شود.
اجزای کودهای زیستی عبارتند از:
- کمپوست زیستی
- ازتوباکتر
- فسفر
- ورمی کمپوست
روش بذر درمانی با کودهای زیستی
در ابتدا بذرها با هیپوکلریت سدیم 10 درصد ضدعفونی و با آب مقطر شستشو داده می شوند. سپس در مخلوطی از کودهای نیتروژن و فسفر تلقیح داده می شوند. در نهایت بذرها خشک شده و در اسرع وقت کاشته می شوند. همچنین برای درمان خاک، کودهای زیستی به همراه کودهای کمپوست مخلوط شده و به مدت یک شب نگهداری می شوند. سپس این مخلوط روی خاکی که بذرها باید کاشته شوند، پخش می شود.
مزایای بذر درمانی
-
از بذر ها در برابر حشرات و بیماری ها محافظت می کند
در مراحل اولیه رشد، بسیار مهم است که بذرها طعمه بیماری ها یا آفات نشوند، در غیر این صورت قادر به جوانه زدن نیستند. با بذر های تیمار نشده، احتمال شیوع بیماری های گیاهی نیز وجود دارد.
-
حشرات خاک را کنترل می کند
بذر درمانی نه تنها برای بذرها، بلکه برای خاک نیز مفید است. حشرات خاک را کنترل کرده، مواد مغذی مورد نیاز گیاه را تامین کرده و میکروارگانیسم های ارزشمندی را که به رشد گیاهان کمک می کند، را حفظ می کند.
-
جوانه زنی بذر را بهبود می بخشد
جوانه زنی بذر به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما با تیمار بذر می توان شانس جوانه زنی را بهبود بخشیده و جوانه زنی یکنواخت محصول را نیز افزایش دهد.
بدون دیدگاه