علایم کمبود و زیادبود عناصر غذایی در گیاه گوجه فرنگی

عناصر غذایی عناصری شیمیایی هستند که برای رشد و نمو گیاه و عملکرد آن ضروری بوده و کمبود آنها موجب بروز اشکال در فرآیندهای متابولیکی و در نهایت کاهش عملکرد و کیفیت محصول خواهد شد. بنابراین، دیدن دقیق رشد گیاهان و دقت در علائم کمبود عناصر مورد نیاز گیاه می تواند در تولید محصولی با عملکرد و کیفیت بالا اهمیت داشته باشد. از این رو، در این مقاله سعی شده است تا اهمیت و علایم کمبود و زیادبود عناصر غذایی مهم در رشد و نمو گیاه گوجه فرنگی ارایه شود. با تامین تجارت توانا همراه باشید.

علایم کمبود و زیادبود عناصر غذایی در گیاه گوجه فرنگی

1- نیتروژن

وضعیت نیتروژن گیاه به صورت بسیار آشکار در رشد و رنگ گیاه و محصول آن منعکس می شود. کمبود نیتروژن منجر به توقف رشد و کوچک و زرد شدن برگ ها می شود. برگ های پیر زرد شده و رگبرگ ها به رنگ صورتی در می آیند و پیش از بلوغ می میرند. جوانه های گل نیز به رنگ زرد درآمده و در نهایت ریزش می یابند. گیاهان گوجه فرنگی به میزان زیادی به کاربرد نیتروژن پاسخ می دهند، ولی شدت پاسخ برحسب ماهیت و محتوای نیتروژن بستر میزان و شکل نیتروژن به کار رفته و دیگر عوامل مانند روش کشت محیط و ضدعفونی جزئی بستر متفاوت است. با وجود این ممکن است رشد و عملکرد محصول به استفاده زیاد از نیتروژن نیتراته، مقادیر متوسط نیتروژن آمونیومی و مقادیر کم نیتروژن نیتریتی یا آمونیاک آزاد پاسخ دهد.

کمبود نیتروژن منجر به کاهش شمار جوانه های گل تشکیل شده و کاهش شمار جوانه های بازشده تأخیر در گلدهی و نیز افزایش زمان لازم برای رسیدن میوه می شود. میزان عملکرد محصول بر پایه میزان نیتروژن به کار رفته افزایش می یابد، ولی ممکن است به وسیله سطوح بسیار بالای آن به ویژه هنگامی که سطح پتاسیم در خاک ناکافی است و یا خاک آهکی سنگین می باشد، تحت تأثیر قرار گیرد. رخداد ناهنجاری های مربوط به رسیدن میوه به طور معمول در سطوح متوسط نیتروژن در بیشترین سطح قرار دارد، ولی ممکن است در سطوح بالای نیتروژن و ناکافی بودن پتاسیم در بستر افزایش یابد.

2- فسفر

کمبود فسفر در گیاهان گوجه فرنگی به صورت رنگ آبی-سبز تیره یا مایل به ارغوانی ظاهر می شود. ساقه ها ضعیف شده و رشد آنها متوقف می شود. ریشه ها نیز به رنگ قهوه ای درآمده و انشعاب های جانبی کمی روی آنها رشد می یابد. برگ های بالغ، کوچک شده و برگ برگچه ها به طرف پایین می پیچند. پیرترین برگ ها که دارای نواحی خشکیده و رنگ ارغوانی کم رنگ می باشند به رنگ زرد با رگبرگ های ارغوانی در می آیند و پیش از بلوغ می میرند. ارغوانی شدن در سطح زیرین برگ ها شامل نواحی رگبرگی و بین رگبرگی است.

با وجود این چندین عامل وجود دارند که دسترسی به فسفر را تحت تأثیر قرار می دهند که از آن جمله میتوان به pH، محتوای رطوبتی، درجه تراکم و دمای بستر کاشت اشاره نمود. دسترسی به فسفر با افزایش pH کاهش می یابد. بنابراین، خاک های آهکی سنگین جذب آن را توسط گیاه کاهش داده و دارای اثر نامطلوب در رشد و عملکرد محصول می باشد. آهک دهی خاک در پی اچ ۷/۴-۶/۳ منجر به کاهش عملکرد به میزان ۱۶-۱۰ درصد شده و در سطوح بالای نیتروژن نسبت میوه هایی که به طور یکنواخت نمی رسند، افزایش می یابد.

با وجود این، سفتی میوه در pH بالا بهبود می یابد. فسفر به صورت بسیار آهسته در خاک انتشار می یابد، بنابراین جذب فسفر کافی به منظور تقویت رشد عادی بستگی به رشد پیوسته ریشه دارد. افزایش وزن مخصوص ظاهری خاک در اثر فشردگی آن (در اثر رفت و آمد افراد و ماشین های کشاورزی) جذب فسفر را کاهش می دهد.

3- گوگرد

کمبود گوگرد در بین سبزی ها کمتر رخ میدهد، با وجود این، در اثر بروز کمبود، برگ های زیرین گیاه به رنگ سبز مایل به زرد درآمده و ساقه ها سفت و خشبی می شوند. علاوه براین لکه های ارغوانی کوچکی در بین رگبرگ های برگ های پیرتر پدیدار می شود. برگ های جوان به طرف پایین پیچیده و پس از آن لکه های قهوه ای (خشکیده) غیر منظم گسترش می یابند.
تعیین دامنه کمبود گوگرد دشوار است، ولی بافت برگ ها در مقادیر کمتر از ۰/۲۵ درصد از گوگرد علایم کمبود شدید را از خود بروز می دهند. باوجوداین، میزان گوگرد در برگ های سالم گوجه فرنگی ۳/۲-۰/۹۶ درصد و کمبود آن در مقادیر کمتر از ۰/۴۸ درصد ثبت شده است.

4- پتاسیم

پتاسیم نه تنها برای رشد طبیعی گیاه ضروری است بلکه بدون شک عنصر غذایی بسیار مهمی در تعیین کیفیت میوه گوجه فرنگی می باشد. امروزه به خوبی مشخص شده است که مقادیر مورد نیاز برای تولید میوه های رسیده یکنواخت، به میزان قابل توجهی بیش از میزان عناصری است که برای تولید پیشینه عملکرد ضروری هستند. شاخساره گیاه گوجه فرنگی در اثر کمبود پتاسیم در آغاز به صورت غیرطبیعی به رنگ سبز تیره و بیشتر به رنگ قهوه ای مایل به ارغوانی در می آید. رنگ زرد حاشیه برگ گسترش یافته و در نواحی بین رگبرگی گسترش می یابد و در نهایت حاشیه های برگ ها به رنگ قهوه ای در می آیند. برگ های پیرتر یا تازه بالغ شده، زرد شدن بین رگبرگی و لکه های قهوه ای خشکیده بین رگبرگی را که گاهی اوقات در برگچه های جوان نیز ظاهر می شود، از خود بروز می دهند. بررسی ها نشان داده است که حذف کود پتاسه وقوع رسیدن لکه ای را افزایش می دهد.

ارتفاع گیاه و سطح برگ در اثر کمبود پتاسیم کاهش می یابد. با وجود این تشکیل گل تحت تاثیر قرار نمی گیرد، اما شمار میوه های در حال رشد در هر خوشه و وزن میانگین میوه ها کاهش می یابد. آنچه که اهمیت بسیار دارد این است که سطح ابتدایی پتاسیم خاک بدون شک چنین صفاتی را تحت تاثیر قرار می دهد. با وجود این برهمکنش با دیگر عناصر غذایی نیز مهم بوده و هنگامی که سطح نیتروژن عامل محدود کننده نباشد، افزایش عملکرد به وسیله پتاسیم در بیشترین میزان خود قرار دارد.

سطوح بالای پتاسیم به طور معمول شکل میوه را بهبود می دهد، ولی منجر به کاهش اندازه میوه و کاهش بروز ناهنجاری ها در هنگام رسیدن میوه می شود. علاوه بر این، سفتی میوه بهبود یافته و توخالی شدن میوه که یک ناهنجاری مرتبط با رشد زودهنگام در شرایط نوری پایین است، به میزان زیادی کاهش می یابد. همچنین اسیدیته آزاد (قابل تیتره کردن) میوه که یکی از اجزای اصلی در مزه گوجه فرنگی است، ارتباط نزدیکی با وضعیت پتاسیم خاک و گیاه دارد.

• نکته:

لازم به یادآوری است که سطوح بسیار بالای پتاسیم و افزایش نسبت پتاسیم به نیتروژن در تغذیه مایع و نیز ترکیبی از سطوح بالای نیتروژن و پتاسیم منجر به کاهش عملکرد می شود. این کاهش در عملکرد میتواند ناشی از اثر افزایش شوری در بستر باشد. سطوح بالای پتاسیم ممکن است عملکرد و یا کیفیت میوه را از طریق کاهش جذب منیزیم و کلسیم توسط گیاه تحت تأثیر قرار دهد. زرد شدن برگ های گوجه فرنگی می تواند در ارتباط با سطوح بسیار بالای پتاسیم خاک صورت پذیرد.

5- کلسیم

کلسیم از جمله عناصر غذایی است که در استحکام دیواره یاخته ها و فرآیندهای درونی، پایداری غشای یاخته ای مقاومت در برابر شوری و بیماری ها نقش مهمی ایفا می کند. علائم کمبود کلسیم در آغاز در برگهای جوان ظاهر شده و در گیاهان مبتلا، برگ های جوان و نزدیک به انتهای شاخه بد شکل و چروکیده می شوند و نوک برگ ها و حاشیه آنها به طرف بالا و یا پایین برمی گردد. شرایطی که به طور معمول جذب کلسیم را کاهش می دهند، شامل اثرات رقابتی غلظت های بالای دیگر کاتیون ها مانند پتاسیم، سدیم، منیزیم با آمونیوم در خاک است. علاوه بر این با توجه به این که کلسیم از میان آوند چوبی عبور می کند، بنابراین جذب آن در دمای پایین ریشه حرکت محدود آب به دلیل خشکی یا شوری در خاک و یا به دلیل رطوبت بالا در هوا متأثر می شود.

مدارک زیادی وجود دارد که ارتباط بین پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی و کمبود کلسیم در میوه را به اثبات می رساند. علایم اولیه به صورت نواحی آب گزیده ظاهر می شود که بعدها به رنگ قهوه ای بسیار تیره درآمده و ناحیه ای را تشکیل می دهد که آب خود را از دست داده است. این ناهنجاری می تواند منجر به کاهش قابل توجه میوه های قابل عرضه به بازار شود. رسیدن پیش از بلوغ قسمت های مجاور بافت قهوه ای، یکی از ویژگی های بارز پوسیدگی گلگاه است و در شرایط مناسب برای بروز این ناهنجاری، نخستین میوه هایی که در مرحله رسیدن هستند به وسیله آن تحت تأثیر قرار می گیرند.

6- منیزیم

منيزيم تنها جزء معدني مولكول كلروفیل است که در مرکز این مولکول قرار گرفته و کمبود آن در گیاه موجب کاهش میزان کلروفیل و در نتیجه، کند شدن رشد گیاه می شود. علایم کمبود منیزیم در گیاه شامل ظهور رنگ زرد در بین رگبرگ ها در برگ های پیرتر گیاه است. منیزیم جذب دیگر عناصر، به ویژه فسفر را تنظیم کرده و در تولید هیدرات های کربن یا مواد قندی مؤثر است و وجود آن برای سوخت و ساز نوری و چرخه اسید سیتریک در تنفس یاخته ای اهمیت بسیاری دارد. شدت بروز علایم کمبود منیزیم با سن گیاه رابطه مستقیم دارد. کمبود منیزیم شاید متداول ترین ناهنجاری تغذیه ای گوجه فرنگی باشد که بی تردید با سطوح بالای پتاسیم لازم برای تولید میوه هایی با کیفیت بالا تشدید می شود.

زرد شدن و خشک شدن بافت بین رگبرگی برگ های گوجه فرنگی با این کمبود مرتبط است. سیستم آوندی و نواحی مجاور پهنک و نیز حاشیه های برگ سبز رنگ باقی می مانند، ولی نواحی بین رگبرگی متمایل به زرد یا زرد مایل به سبز می شوند. گسترش زرد شدن بین رگبرگی از حاشیه برگ های پیرتر آغاز شده و به طرف بخش بالایی گیاه گسترش می یابد. برگ های پیرتر قهوه ای رنگ و در نهایت خشک می شود و این فرایند با شتاب به برگ های جوان گسترش می یابد.

علایم کمبود به طور معمول هنگامی که گیاه دارای محصول سنگینی است در آغاز در برگ های میانی گیاه ظاهر می شود. در هنگام بیشینه باردهی در کشت بدون خاک که علایم با شتاب برای مثال مدت کوتاهی پیش از نخستین برداشت در گیاه گسترش می یابد، میتواند ناشی از رشد ریشه و از بین رفتن ریشه های پیرتر باشد. بنابراین به نظر می رسد که وقوع کمبود، در گیاه و محصول در این مرحله ممکن است با سلامتی و گسترش سیستم ریشه ای در ارتباط باشد.

7- آهن

آهن یکی از عناصر ضروری برای رشد همه ی گیاهان است، به طوری که در صورت کمبود آن، کلروفیل به میزان کافی در برگ ها تولید نشده و برگ ها رنگ پریده به نظر می رسند. زردی برگ ناشی از آهک شکل خاصی از کمبود آهن در گیاه است که بخش گسترده ای از کشورمان را در برگرفته است. استان های خراسان، فارس، خوزستان، اصفهان، تهران و آذربایجان بیش از دیگر مناطق دچار این ناهنجاری هستند. در گیاهان دارای کمبود آهن بیشتر برگ های بالایی حالتی رنگ پریده به خود می گیرند و لکه های مرکزی در برگ های مرکب و برگچه ها ظاهر می شود. نواحی خشکیده حاشیه ای و بین رگبرگی در برگهای جوان همراه با ارغوانی شدن مختصر دمبر گ ها گسترش می یابد.

علاوه بر زردی برگ های بالایی بخش انتهایی ساقه اصلی نیز حالتی رنگ پریده به خود می گیرد و رشد گیاه محدود می شود. محتوای آهن شاخساره ممکن است با سطوح بالای برخی از عناصر مانند کلسیم، منگنز و روی متأثر شود، به طوری که انتقال آهن از ریشه به برگ ها همزمان با افزایش میزان منیزیم کاهش یافته و آهن در ریشه ها تجمع می یابد.

 

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله اشاره شد مانند بسیاری از گیاهان، گوجه فرنگی نیز می تواند تحت تاثیر کمبود درشت مغذی ها (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد) و ریزمغذی ها (عمدتاً آهن، همچنین منگنز، مس، روی، بور، کلر، مولیبدن و غیره) باشد. شرایط رشد مناسب را برای گیاهان فراهم کنید. شیوه های کود دهی را اصلاح کنید. از کودهای حاوی سوپر فسفات بالا و نیتروژن کم استفاده کنید. هنگام افزودن نیتروژن، به جای آمونیاک یا اوره، از نیترات کلسیم استفاده کنید. اگر روش های فوق مشکل را برطرف نکرد، آزمایش خاک انجام دهید. گوجه فرنگی خاک اسیدی (pH 6.2 تا 6.8) را ترجیح می دهد. از طرف دیگر گوگرد باعث کاهش pH می شود. جهت دریافت مشاوره کشت گوجه فرنگی همراه با برنامه غذایی با کارشناسان تامین تجارت توانا در ارتباط باشید. کارشناسان متخصص تامین تجارت توانا با ایجاد پروفایل اختصاصی زمین زراعی شما، بهترین روش های نوین کشاورزی را ارائه خواهد داد تا شما کشتی با محصولات پربار داشته باشید.