کود پتاس چیست و چه کاربردی دارد؟

بخش مهمی از نیازهای جامعه به تولیدات کشاورزی ارتباط دارد و با رشد جمعیت این نیاز افزایش می‌یابد. برای عملکرد بهینه مزارع کشاورزی و افزایش محصولات، علاوه بر مدیریت اصولی مزرعه از جمله بهره گیری از سیستم های آبیاری کارآمد، استفاده از بذور با کیفیت، برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی، تدوین برنامه پیشگیری و کنترل آفات و بیماری ها و تشخیص علائم فیزیولوژیک و تغذیه ای، نیاز به تدوین برنامه غذایی مورد نیاز گیاه در جهت رفع کمبود عناصر غذایی  گیاه و خاک خواهد بود.

عنصر پتاسیم از جمله عناصر ضروری برای گیاه محسوب می گردد و یکی از عناصر پرمصرف و بسیار مهم برای گیاه می باشد. در کودهایی مانند سولفات پتاسیم و کلرید پتاسیم میزان مناسبی از عنصر پتاسیم وجود دارد که غذایی کامل را برای گیاهان فراهم آورده و باعث افزایش رشد آنها می‌شود. عنصر پتاسیم نقش بسیار مهمی در افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی دارد و با کاهش عنصر پتاسیم کیفیت و عملکرد محصولات زراعی کاهش یافته و این امر در نهایت باعث در معرض قرار گرفتن گیاهان در برابر بیماری‌ها و آفات خواهد شد. در این مقاله قصد داریم به بررسی بیشتر عنصر پتاسیم پرداخته و درباره کاربرد، منابع تامین کننده، زمان مصرف، خواص و عوارض این عنصر توضیحاتی را ارائه دهیم.

کود پتاسیم (Potassium Ferilizer)

پتاسیم (K) یکی از 17 ماده غذایی ضروری مورد نیاز گیاهان برای رشد و تولید مثل است. مانند نیتروژن (N) و فسفر (P)، پتاسیم به عنوان یک عنصر پرمصرف طبقه بندی می شود. اصطلاح “کود پتاسیم” به گروهی از مواد معدنی و نمک های حاوی پتاسیم اشاره دارد. منابع کود پتاسیم متعددی وجود دارد که فرم قابل جذب گیاه K₂O می باشد که بر روی لیبل ها به این فرم نوشته می شود، منابع تامین پتاسیم شامل پتاسیم کلرید (KCl)، سولفات پتاسیم (K₂SO₄)و پتاسیم نیترات (KNO₃) می باشد.

کود پتاسیم بالا به کودهایی گفته می‌شود که دارای املاح معدنی پتاسیم هستند. عنصر پتاسیم موجود در کودهای پتاسیم به منظور عملکرد هرچه بهتر پروسه‌های فیزیولوژیکی گیاه ضروری است. پتاسیم یکی از عناصر مهم برای رشد و نمو گیاهان است و نقش مهمی در سنتز کربوهیدرات‌ها، مواد مغذی و حرکت آب در بافت گیاه دارد و به گیاهان کمک می کند تا ساختار سلولی قوی‌تری داشته باشند. همچنین در فرآیندهای متعددی مانند رشد ریشه، تنظیم سرعت فتوسنتز، تنظیم فشار اسمزی، تولید نشاسته و پروتئین، تقویت ساختار سلولی و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها و شرایط نامساعد محیطی نقش موثری دارد.

هرچند که این کود معمولاً به تنهایی به عنوان کود تغذیه‌ای استفاده نمی‌شود، بلکه به عنوان یک جزء از ترکیبات کودهای کامل مورد استفاده قرار می گیرد تا گیاهان به تمامی عناصر غذایی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کند. اغلب زمین‌های کشاورزی بعد از کاشت های مکرر، عناصر غذایی موجود در خاک مخصوصا پتاسیم خود را از دست می‌دهند. بنابراین برای حاصلخیز شدن خاک، بایستی این عنصر را در قالب کود به زمین کشاورزی اضافه گردد. کود پتاسیم بالا را می‌توان در انواع کودهای آلی، کودهای معدنی و کودهای شیمیایی یافت.

انواع کود پتاسیم

• کلرید پتاسیم یا موریات پتاس (KCI)

بیشتر رسوبات پتاسیم در کانی سیلوانیت  همراه با کلر وجود دارد. سیلویت مخلوط با NaCl یا همان هالیت یافت می شود که اغلب در ذخایر دریایی مدفون شده در اعماق زمین قرار دارد. به منظور فرآوری، سنگ معدن خرد شده، KCl و NaCl جدا می شوند. سپس سنگ معدن با آب گرم حل شده و به عنوان سیلوانیت محلول به سطح خط تولید کود منتقل می شود. کلرید پتاسیم معمولاً قبل از کاشت محصول به کار برده می شود و یا در نزدیکی ردیف بذر قرار می گیرد. به دلیل مقدار نمک بالای کلرید پتاسیم، نباید مستقیماً در تماس با بذر قرار گیرد. با توجه به کلر بالا، استفاده از آن در خاک های شور مانند ایران به هیچ عنوان توصیه نمی گردد.

• سولفات پتاسیم یا سولو پتاس

کود سولفات پتاسیم حاوی ۴۸ تا ۵۳ درصد فرم قابل جذب پتاسیم یعنی K₂O بوده و مقدار ۱۷ تا ۱۸ درصد گوگرد دارد. سولفات پتاسیم در ذخایر معدنی به صورت مخلوط با سایر کانی ها یافت می شود. این منبع کودی علاوه بر پتاسیم منبع مهمی از گوگرد نیز می باشد. حلالیت سولفات پتاسیم کمتر از KCI می باشد ولی به دلیل عدم شوری و عدم وجود کلر استفاده گسترده ای در محلول پاشی و استفاده همراه با آب آبیاری دارد. در صورت نیاز به هر دو عنصر پتاسیم و گوگرد، سولفات پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای تأمین پتاسیم در محصولات حساس به کلر مانند تنباکو و سیب زمینی مورد استفاده قرار می گیرد.

• سولفات منیزیم پتاسیم (K2SO4 2MgSO4)

این کود که به آن لانگبینیت نیز می گویند، یک کانی منحصر بفرد است که فقط در چند مکان در جهان یافت می شود. به لحاظ تجاری، در معادن زیرزمینی نزدیک کارلسباد (آلمان) و نیومکزیکو (آمریکا) یافت می شود. کود سولفات منیزیم پتاسیم، حاوی ۲۱ تا ۲۲ درصد اکسید پتاسیم (K₂O)، 11 درصد منیزیم و ۲۱ تا ۲۲ درصد گوگرد است و تحت شرایطی که گیاه به سه عنصر پتاسیم، منیزیم و گوگرد نیاز دارد، مورد استفاده قرار می گیرد. این کود محلول در آب است، اما به کندی حل می شود و بر خلاف سایر کودهای سولفاته که گوگرد دارند دارای منیزیم می باشد.

• نیترات پتاسیم (KNO3)

این کود رایج، حاوی ۱۳ درصد نیتروژن و ۴۴ تا ۴۶ درصد K₂O است و برای محصولات و مراحلی از چرخه زیستی برای گیاه استفاده می شود که به نیتروژن نیتراتی و همچنین پتاسیم نیاز دارند. کود نیترات پتاسیم به ویژه به عنوان منبع پتاسیم برای محصولات حساس به کلر بسیار رایج است. از این کود می توان به صورت کاربرد خاکی و همچنین محلول پاشی برای تحریک رشد میوه در زمان کم بودن فعالیت ریشه استفاده نمود؛ ضمن اینکه منبع مناسبی برای استفاده همراه با آبیاری نیز می باشد.

کود پتاس بالا

به کودهایی که دارای مقادیر بسیار زیادی پتاسیم هستند، کود پتاس بالا گفته می‌شود. از جمله این کودها می‌توان به کود پتاسیم نیترات، کود سولفات پتاسیم، پتاسیم فسفات، پتاسیم کلراید و پتاسیم منیزیم اشاره کرد. کود ۳۶-۱۲-۱۲ با برخورداری از ۳۶ درصد پتاسیم از مهمترین کودهای پتاس بالا محسوب می شود.

کاربرد کود پتاس

مهمترین کاربرد کود پتاس استفاده از آن در صنایع کشاورزی است. همچنین از کودهای پتاس در صنایع دیگری از جمله خوراک دام، تولید مواد غذایی، صنایع شیمیایی، صابون سازی، تنظیم پی اچ خاک، یخ زدایی جاده و… نیز استفاده می‌شود. اما کودهای پتاس در کشاورزی چه کاربردی دارند؟

• تنظیم سرعت فتوسنتز در گیاهان
• انتقال قند و نشاسته‌های گیاهی
• تثبیت نیتروژن
• حفظ میزان آب مورد نیاز گیاه
• افزایش مقاومت گیاه در برابر آفت‌ها و بیماری‌ها
• کمک به فعال سازی آنزیم‌های سلولی

همچنین پتاسیم موجب کنترل تبادل گازی گیاه با کنترل باز و بسته شدن روزنه ها موجب کنترل کربن دی اکسید، اکسیژن و بخار می گردد. چنانچه عنصر پتاسیم در گیاهان کاهش یابد، عملکرد و رشد مطلوب آنها نیز دچار اختلال می‌شود.

زمان مصرف کود پتاس

کودهای پتاسیم بالا به طور کلی در تمامی مراحل زندگی گیاه مخصوصا در رسیدگی میوه مورد استفاده قرار می گیرد. البته در خاک هایی با ظرفیت بالای تثبیت پتاسیم، پتانسیل گیاه برای جذب پتاسیم کاهش می یابد. هنگامی که کود پتاسیم به خاک کشاورزی اضافه می‌شود، به جذب هرچه بیشتر مواد غذایی توسط گیاهان کمک می‌کند.

بهترین زمان استفاده از کود پتاس جهت درختان میوه

استفاده از کودهای پتاسیمی در درختان میوه، عملکرد آنها را بهبود بخشیده و به از بین بردن اثرات منفی ناشی از کودهای نیتروژنی، بسیار موثر هستند. زمان مصرف کود پتاسیمی برای درختان میوه به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع درخت میوه، سن درخت، شرایط آب و هوایی منطقه و خاک. عموماً، کود پتاسیم می‌تواند در مراحل مختلف رشد و توسعه درختان میوه مصرف شود. می‌توان اوج نیاز درختان میوه به عنصر پتاسیم را در مرحله رسیدگی میوه ها اشاره کرد. این کود به وزن و رنگ گیری میوه بسیار کمک می کند.

در فصل تابستان که میوه بر روی شاخه های درخت در حال رشد و شروع رسیدگی است، مصرف کود پتاسیم می‌تواند به تقویت میوه‌ها، افزایش کیفیت و محتوای مواد غذایی آنها کمک کند. در نهایت، مصرف کود پتاس پس از برداشت محصول، می‌تواند به تقویت و ذخیره عنصر پتاسیم در ساقه‌ها و ریشه‌ها برای سال آینده کمک کند.

به منظور پیشگیری از خسارت میوه‌ها بواسطه قارچ‌های بیماری زا، بهتر است کودهای پتاسیم به خاک‌ِ اطراف درختان میوه اضافه شود. قبل از استفاده از کود پتاسیم، بهتر است از مشاوره با متخصص باغبانی یا کشاورزی بهره مند شوید تا از بهترین زمان و میزان مصرف کود برای درختان میوه خود مطلع شوید.

مقدار کود پتاس

مقدار کود پتاسیم با توجه به نوع گیاهان متفاوت بوده و بر اساس فاکتورهای مختلفی تعیین می‌گردد. مهمترین و اولین فاکتور تاثیرگذار بر میزان مصرف این کود، توجه به میزان نیاز گیاه به پتاسیم است. چنانچه گیاهان بیش از نیازشان این عنصر را دریافت کنند، دچار مسمومیت می‌گردند. دومین فاکتور مهم، توجه به میزان پتاسیمِ موجود در خاک است. جهت پی بردن به این میزان، بایستی آنالیز آب و خاک انجام شود.

بر اساس این آنالیز مشخص می‌شود که بستر کشت، چه میزان پتاسیم برای تامین نیاز گیاه برخوردار است. سومین فاکتور در تعیین میزان استفاده از کود پتاس، مراحل رشد و سن گیاه است، چرا که نیاز گیاهان به پتاسیم در مراحل مختلف رشدشان، متفاوت است.

خاصیت کود پتاس گرانول (سنگی)

کود پتاس گرانول از خواص بسیار زیادی برای گیاهان برخوردار است و نقش مهمی در رشد درختان ایفا می‌کند. کودهای پتاسیم گرانول، عنصر پتاسیم را به آرامی و در طول یک دوره زمانی خاص در اختیار گیاه قرار می دهد که این امر به بهره‌وری و باردهی بیشتر درختان کمک می‌کند. درختان میوه‌ای که توقع آن ها به کود عنصر پتاسیم زیاد است، در صورت کمبود پتاسیم در مرحله میوه دهی دچار مشکل خواهند شد و میوه‌ها به صورت نارس و کال بر زمین می افتند.

عوارض کود پتاس

همانطور که کود پتاس باعث سلامت و افزایش مقاومت گیاهان و درختان میوه در برابر بیماری ها، آفات و تنش های محیطی می‌شود، زیاده روی در مصرف این کود تعادل جذب عناصر را در گیاهان بهم زده و سلامت آنها را تهدید می‌کند.

سخن پایانی

عنصر پتاسیم، از ضروری‌ترین عنصرها برای محصولات کشاورزی به شمار می آید و از این عنصر برای غنی سازی خاک کشاورزی به شکل کود استفاده می شود. کمبود عنصر پتاسیم در گیاهان موجب تاثیر نامطلوب می گردد و در پی آن مانع از جذب دیگر عناصر غذایی مهم از جمله فسفر و نیتروژن می‌شود. با استفاده به موقع و به اندازه کودهای پتاسیمی می‌توان حداکثر بهره‌وری را از مزارع کشاورزی و محصولات آن بدست آورد.